Op tafel in het verzorgingstehuis Mennistenerf in Zaandam staat een schatkist met verhalen. Annemieke Goudsmit, een van de voorlezers, haalt boeken uit een vrolijk beschilderde houten kist. Daarin blijken verhalen te zijn geplakt.
Rond de tafel kijken acht vrouwen en één man haar aandachtig aan. Annemieke pakt een van de boeken op en begint met voorlezen. ‘De stille boom’ gaat over verliefd zijn. Bij nader inzien blijken alle boeken met de liefde te maken hebben.
Alle boeken op tafel hebben met de liefde te maken. Anita Gundlach - die ook de Literaire Salon programmeert in het Zaantheater - heeft de verhelen uitgekozen. Er is voor het thema liefde gekozen, om het te laten aansluiten bij de voorstelling op 9 april van Zaans Zilver in het Zaantheater die hetzelfde thema verbeeldt. Het Zaantheater begeleidt het project waarbij voorlezers in Zaanse verzorgingstehuizen een uur voorlezen en in gesprek gaan.
Een boom die een blauwtje loopt
Annemieke vraagt aan haar publiek of ze houden van een tragisch gedicht over de liefde. De man naast haar lacht. ‘Het kan me niet tragisch genoeg zijn.’ Een vrouw reageert ad rem: ‘Hebben we wel zakdoeken mee?’
Wanneer Annemieke het gedicht ‘De stille boom’ mooi voordraagt, wordt er aandacht geluisterd. Af en toe verschijnt er een glimlach om de mond van de luisteraars.
Het gedicht gaat over hoe het voelt als je een blauwtje loopt. De man herkent het wel: ‘Ik heb zelf ook wel eens een afspraakje gemaakt en dan een verkeerde plek door gegeven in de hoop dat ik er dan van af was.’
Er volgt een kort gesprek over niet beantwoorde liefde. Een vrouw benoemt: ‘Je kan er toch niets aan doen als je verliefd bent.’ De man: ‘Daar heb je het gedonder weer.’
Als het gedicht daarna mooi de liefde beschrijft met kussen en strelen, glimlacht hij: ‘Ik zou die man wel willen zijn.’ Maar als het daarna gaat over eeuwige trouw, roept hij uit: ‘Dat is weer zo’n huichelaar. Dat is toch niet de werkelijkheid.’
Ik spreek uit jarenlange ervaring.’
Wanneer het gedicht besluit dat ze altijd van elkaar blijven houden, verzucht een vrouw: ‘Ja, het is mogelijk.’
Annemieke krijgt een applaus wanneer het gedicht uit is. De vrouwen bespreken dat het vroeger zo vaak voorkwam dat de liefde niet beantwoord werd. ‘Dat was toen een groot verdriet en nu weet je dat het erbij hoort.’ Een vrouw lacht: ‘Achteraf ben ik juist wel blij dat het zo gelopen is, want ik ben mooi de dans ontsprongen.’
Emoties wisselen elkaar snel af
Bij het voorlezen worden verschillende emoties op de gezichten zichtbaar. Wanneer Annemieke uit haar hoofd het gedicht Constantijntje van Vondel voordraagt, die is opgedragen aan zijn vroeg gestorven kind, veegt een vrouw de tranen uit haar ogen. Snel herpakt ze zich: ‘Wij kunnen wel zelf lezen, maar het is gezellig om voorgelezen te worden. Dat breekt de dag.’
De man glimlacht: ‘Ik hoop alleen niet dat we nu alle boeken moeten lezen.’ Annemieke lacht en zegt dat ze hem de volgende keer gaat overhoren. En als u het niet kent, wat is dan uw straf?’ Hij zucht: ‘Een partij boeken moeten lezen, dat is echt een straf.’ Daarna houdt hij het voor gezien en wil naar buiten.
Een volgende vrouw haakt even later af omdat ze naar de wc moet. En dan gebeurt er in het overgebleven gezelschap iets bijzonders. Een vrouw draagt opeens op gedragen toon een lang gedicht voor over Vader haan en moeder kip. Jaren heeft ze het niet meer opgezegd, maar nu komt het er weer vloeiend uit.
Hendrik Groen kennen ze allemaal
Het voorlezen duurt ruim een uur. Voordat de mensen vertrekken, vertellen de vrouwen dat ze het heel gezellig hebben gevonden. Het thema liefde hoefde voor hun alleen niet meer. ‘Aan liefde hebben we niets meer. We zijn bijna alleen maar met vrouwen hier. Natuurlijk kun je op een vrouw verliefd worden. Maar de helft daarvan is nog dement ook.’ Iedereen lacht. Ze geven nog wel een tip. De volgende keer zou een streekroman misschien nog wel leuker zijn of herkenbare verhalen uit de streek. Vooral de verhalen van Hendrik Groen in het bejaardentehuis zouden ze een volgende keer graag willen horen. Daar zijn ze allemaal fan van.
Met de schatkist naar alle verzorgingstehuizen
Anita Gundlach organiseert vier keer per jaar een literaire salon in het Zaantheater. Zij is ook de initiatiefnemer voor Een schatkist vol verhalen.
Valentina Schreuder van het Zaantheater vertelt: ‘Met de schatkisten gaan we langs verzorgingstehuizen in de Zaanstreek. Op de oproep voor voorlezers kwamen tot onze verrassing wel tachtig inschrijvingen. We hebben er vijftien geselecteerd. Een paar hebben de workshop van verhalenverteller Giovanni Masetti bijgewoond. Het idee is dat iedereen minimaal drie keer gaat voorlezen. Zo kom je er beter in.’
De voorlezers vertellen
Annemieke beleeft veel plezier aan het voorlezen. ‘Het kost weinig tijd, want is maar een uur. Je komt zo even in een andere wereld. Het is heel leuk om te doen.’
Na afloop van de voorleessessie komen de vrouwen nog even bij elkaar. Het verschil tussen de toehoorders blijkt groot te zijn. Zo hebben de andere vrouwen voorgelezen aan bewoners die vanwege de dementie het moeilijker vinden om de aandacht erbij te houden.
Voorlezer Annie vindt het ook heel leuk. ‘Ik ben sinds kort gepensioneerd peuterspeelleidster. Tijdens het voorlezen probeer ik de mensen goed aan te kijken. Soms heb je mensen die wel echt ver weg zijn. Maar over het algemeen zijn de reacties leuk. Iedere keer is het weer anders. De verhalen lenen zich ook goed om over allerlei zaken te gaan praten. Zo kwam er ook een keer een verhaal los van iemand die stiekem verliefd was geweest op een ander.’ Een andere voorlezer reageert: ‘Je weet dan nooit of het ook echt waar is, want er wordt veel verzonnen.’
De aandacht vinden de bewoners ook heel prettig.
Inez: ‘Tot een half jaar geleden was ik kleuterjuf. Soms lijkt dit er ook wel op, want dan roep ik: ‘Jullie moeten wel even luisteren.’ ‘En doe niet zo lelijk tegen elkaar, want soms zitten mensen elkaar zo dwars.’
We hebben net gezongen, want muziek werkt nog beter dan een boek. Het is leuk om te zien dat alle monden dan mee bewegen, ook al zijn ze ver weg. Het is heel leuk om te doen. De mensen genoten van de oude liedjes. M’n opa, m’n opa zongen ze net allemaal mee.’
Ineke vertelt dat ze zich heeft aangemeld vanwege de ervaring met haar tante. ‘Zij woonde in een gereformeerd verzorgingstehuis terwijl ze zelf hartstikke rood was. In de bieb waren alleen boeken die waren gebaseerd op God. Ze wilden geen andere boeken aanschaffen. Toen dit project op mijn pad kwam, vond ik dit mooi om mensen ook met vrolijke boeken in aanraking te brengen. Zo kun je hen een leuk uurtje bezorgen.’
Soms lijken mensen in slaap te vallen, maar ze pikken dan nog wel wat op.
Omdenken en indenken is moeilijk
De voorlezers benoemen dat het liefde thema niet altijd zo goed aanslaat. Gea: ‘De dubbele bodem van deze boeken ontgaat de mensen. Zeker voor licht dementeerden werkt dit niet. Indenken en omdenken is moeilijk. Sommige verhaaltjes sloegen echter wel aan. Mannen vonden de verhalen vaak maar stom en kinderachtig.’
Iedere keer is het weer anders. Het is echt leuk en zowel de voorlezers als de bewoners genieten.
Het is een wisselwerking, vooral als het voorlezen iets bij de luisteraars losmaakt.
Valentina vertelt dat ze dit seizoen tien keer bij verzorgingstehuizen langsgaan. Vanaf september willen ze dit opvoeren tot vijftien per seizoen. ‘Van tevoren wist niemand hoe het zou uitpakken, maar de reacties zijn positief. De volgende keer laten we het thema wel los.’
Meer relevante verhalen
Anita Gundlach : Mens durf te lezen Literaire salon
Cor Bruijn: meesterverteller en wereldverbeteraar
Zie ook de website van het Zaantheater voor de Literaire Salon.
Zaans Zilver
Eens in de twee jaar verzorgt het Zaantheater in samenwerking met FluXus een open Podium voor ouderen. Zaans Zilver is op 9 april in het Zaantheater. Daarna gaan de artiesten van Zilver on tour langs de Zaanse verpleeg- en verzorgingstehuizen. Het thema is dit jaar Auw, de liefde. Lees meer