Andries Bouman verzamelde alle krantenartikelen over het idee om historische Zaanse huizen te behouden in een historische woonwerkbuurt. Hij werd in 1961 voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Zaanse Schans om zo Zaankanters te enthousiasmeren voor het plan en om geld in te zamelen. Zijn zoon Henk Bouman vertelde eerder over het ontstaan van de Zaanse Schans, dat tegenwoordig een wereldberoemde attractie is. In het derde deel vertelt hij verder.
‘Alle panden op de Zaanse Schans hebben een geschiedenis. Sommigen waren zelfs al twee eeuwen oud in 1850. Molen De Huisman was de eerste molen die op de Zaanse Schans in 1955 opnieuw werd opgebouwd. ‘De molen kwam van het Blauwe Pad. Niemand was er toen overigens op tegen dat dit buurtje werden afgebroken, want het was vreselijk vervallen.
Het eerste woonhuis op de Zaanse Schans was de oude apotheek van Van Sante, die ooit op de Westzijde stond tegenover de Gedempte Gracht in Zaandam. Sinds 1959 is het verrezen aan de Kalverringdijk 7.
Door de planning van de Beatrixbrug moest het pand van De Gruyter wijken en de naastgelegen apotheek, die mocht niet verloren gaan. Je vindt dit pand nu vlakbij restaurant De Hoop op d’Swarte Walvis. Het stenen pand van de Walvis is het oude weeshuis uit Westzaan dat weg moest. Later werd daar onder meer een vleethuis van een walvisvaarder aan toegevoegd. De harenmakerij uit Koog aan de Zaan en het Noorderhuis van de Lagedijk verhuisden ook naar het Zaanse dorp. Ik laat tijdens mijn lezing ook graag een foto zien van een huis uit Assendelft. Dat zag er zeer aftands uit, maar het had zoveel karakteristieke elementen qua constructie dat het toch belangrijk was om op te knappen en te herbouwen.
In het onlangs uitgegeven boek Monumentaal Zaandam kun je precies nalezen waar de huizen allemaal vandaan kwamen.
Zaanse Schans
Aan de Kalverringdijk staat de grote herenhuizen. Er is er zelfs een met drie verdiepingen, dat is de enige in de Zaanstreek. Langs de paden staan de arbeiderswoningen, net zoals vroeger.
Het heeft tot eind jaren zeventig geduurd voordat de Zaanse Schans echt klaar was. De vereniging telde toen 2000 leden. Daarna werd het omgedoopt tot Vereniging Vrienden van het Zaanse huis. Eerder konden gesloopte huizen naar de Zaanse Schans. Toen dit klaar was, bleef het verzet om Zaanse houten huizen te slopen. In overheidskringen werd het verzet de groene plankenmaffia genoemd, omdat ze in staat waren om nieuwbouwplannen te vertragen.
We hielden de vooruitgang tegen. Tegenwoordig wordt er wel anders naar gekeken. Overheden zien nu hoe belangrijk de cultuurhistorie is.
Architect Sjoerd Soeters heeft dat zichtbaar gemaakt in het nieuwe stadscentrum. We kunnen trots zijn op ons erfgoed.
Binnenkort volgt het vierde en laatste verhaal waarin Henk Bouman vertelt over de geschiedenis van de Zaanse Schans en de omgeving.
Serie verhalen Henk Bouman
Deel 1, Van beskete naar groos op het Zaans erfgoed
Deel 2, Reservaat werd Zaanse Schans
Deel 3 Panden met een verhaal
Deel 4 Kalverpolder en Zaans Erfgoed