Onderstaand verhaal werd in oktober 2012 gepubliceerd in het boek Kijk Zaans. Vanwege 50 jaar Zaanstad blikken we met verhalen uit de oude doos terug. Het eerste verhaal start bij het ontstaan lang geleden van de Zaanstreek.
“Het bekende Zaanse landschap bestaat nog niet zo lang’, vertelt Pieter Floore van Hollandia Archeologen. ‘Rond het begin van de jaartelling vestigden zich mensen in het gebied dat we nu kennen als Assendelft en Krommenie. Rond 300-400 veranderde het land daar in een drassig veengebied. Je kunt de moerasplanten die toentertijd voor de veenvorming zorgden, nog altijd zien in het Oostzijderveld. De mensen trokken weg, en er ontstonden veenpakketten van wel vijf tot zes meter hoog. In de 12e en 13e eeuw kwam er een nieuwe lichting bewoners. Zij groeven ontwateringssloten, en creëerden op die manier nieuw land. Zo ontstonden er lintdorpen: dorpen langs een lange straat met een wegsloot ernaast, en overal bruggetjes om bij de houten huizen aan de andere kant van de sloot te kunnen komen. Dat kun je tegenwoordig nog goed zien bij Haaldersbroek (zie de openingsfoto).
De wegsloten zijn later vaak gedempt, om de straat breder te kunnen maken.
De Zaanstreek ontwikkelde zich al heel vroeg tot een gebied waar nijverheid en industrie de belangrijkste bron van inkomsten waren. Amsterdam had producten nodig, en kon die laten maken in de nabijgelegen Zaanstreek, waar de infrastructuur aanwezig was en zowel de grondstoffen als de eindproducten eenvoudig via het water vervoerd konden worden. Zo ontstonden de molens en de werkplaatsen aan het water. Uit bodemonderzoek, onder andere via analyse van afval en andere resten, is gebleken dat de mensen hier vanaf de late Middeleeuwen tot in de 19e eeuw in relatieve welstand leefden.’
Jelus Matser (1946-2014) maakt archeologische maquettes voor musea, en gebruikt hiervoor ondermeer de opgravingstekeningen en reportages en publicaties van Hollandia. ‘Ik maak bijvoorbeeld maquettes van oude scheepswerven. Vanaf eind 16e eeuw worden er al schepen gebouwd in Zaandam. Aan de hand van opgravingen van een oude scheepswerf heb ik verschillende maquettes gemaakt. Zo’n maquette is als een wetenschappelijk artikel in drie dimensies, zo waarheidsgetrouw mogelijk als het maar kan. Door mijn achtergrond als kunstenaar en oud scheepsbouwer heb ik veel materialenkennis en kan ik de werkelijkheid zo realistisch mogelijk nabouwen. En dat vind ik ook heel fascinerend om te doen.’
Kijk ook even op de site van Hollandia Archeologie
Uit het boek Kijk Zaans, fotografie bij dit artikel in het boek is van www.Marja Fafiani.nl
