Op verschillende plekken in Noord-Holland wordt op 14 januari herdacht dat honderd jaar geleden de Zuiderzeedijk brak. Het was de laatste keer dat de Zaanstreek maanden onder water stond. Vele duizenden vluchtelingen konden niet meer in hun huis verblijven. Alleen Zaandam telde er al 7000, er waren ook ‘vreemdelingen uit Oostzaan.’ Toen deed je er net zo lang over om van Zaandam naar Oostzaan te komen als nu de vliegreis naar Syrië duurt.
Hans Kuyper uit Zaandam, onder meer bekend als schrijver van kinderboeken en diverse Zaanse boeken, wilde deze geschiedenis op eerbiedwaardige wijze herdenken. ‘Een jaar geleden ben ik begonnen met de zoektocht. Het was opvallend hoe zeer de geschiedenis nog leeft, ondanks het feit dat niemand het meer kan na vertellen. Ik woon zelf in de buurt die honderd jaar geleden onder water stond. Twee dagen na het doorbreken van de dijk na een zware noordoosterstorm, bereikte het water Oost-Zaandam. Het stroomde niet verder de Zaanstreek in en kwam tot stilstand door de Zaan. Over de gebeurtenissen van toen heb ik de voorstelling ‘Een geschiedenis van tranen’ gemaakt.’ Deze is te zien op vrijdag 15 en zaterdag 16 januari in de Oostzijderkerk in Zaandam.
‘Toen ik de affiche hiervoor ophing bij de plaatselijke snackbar wist ze direct waar ik het over had. Op haar FB pagina gebruikt ze zelfs een foto van de ramp. Blijkbaar zijn mensen zich er echt bewust van dat ze onder zeeniveau leven als watermensen. Toch heeft ons gebied sindsdien geen grote overstroming meer gekend.’
Een eeuw droge voeten
‘Het is altijd leuk om bij het stadsarchief langs te gaan, mede omdat de medewerkers zelf ook allerlei zaken aandragen. Bijna het eerste wat ik vond, was ook het belangrijkste. In een dagboek van een onbekend persoon worden de maanden dat het gebied onder water stond beschreven. Zo werd er bijvoorbeeld minutieus beschreven wat alles kostte, dat vind ik prachtig. De alledaagsheid uit het dagboek spreekt vooral aan. Dat bijvoorbeeld een dienstmeisje op blote voeten door 40 cm water moest waden om toch de boodschappen te halen. En dat oude mensen op de rug van de buurman naar veiliger oorden werden gebracht. Je moet je voorstellen dat het om zeewater ging dus er was eb en vloed. Twee keer per dag stroomde het vol. Het zag er echt uit als oorlogsgebied. Een dominee uit Waterland vaarde met een bootje de parochie af. Sommige mensen waren achtergebleven, maar op de bovenste verdieping waren geen kachels in de halfstenen panden. Dat kunnen wij ons bijna niet voorstellen, maar dat was niet vol te houden. Zeker niet toen de strenge vorst in februari optrad.’
Nadat de dijk op 24 maart was hersteld, bleef na het wegpompen van het water er nog een stinkende wereld achter vol modder, kistdammen en wrakken. Er dreven honden- en kippenhokken rond en zelfs schapen op een drijvend eiland.’
‘De voorstelling is een soort meditatief moment geworden. Je gaat je voorstellen hoe het is om 7000 vluchtelingen op te vangen, waarbij iedereen moest inschuiven. Er werden ook scholen gevorderd. Vervolgens zal je anders in de buurt rondlopen waar de ramp zich heeft afgespeeld.’
Voor de voorstelling heeft Hans verschillende boeken geraadpleegd. De vijf bronnen heeft hij met elkaar vermengd. ‘Een van de bronnen was een boek dat was gesponsord door een theemerk. Je kon bij de thee plaatjes sparen van de ramp, een soort Verkadeplaatjes. Daarmee kon je dan een prachtig kleurenalbum over de ramp samenstellen. In zowel het voorwoord als in de tekst wordt er onbeschaamd een relatie gelegd tussen de ramp waar je van kon genieten bij een kopje thee van het merk Terwee.’
Oostzijderkerk
‘Natuurlijk moest de voorstelling ook worden gespeeld in de wijk waar het gebeurde, namelijk in de Oostzijderkerk. Daar zijn toentertijd heel veel mensen maandenlang opgevangen. Het lijkt alsof je het gevoel van de ontheemden nog altijd kan voelen.’
Meer informatie over de voorstelling
Roel Stern van stichting Nieuwe Huys Concerten was direct enthousiast om de muziek te verzorgen die past bij 1916. Het slotkoor is geschreven door Hans Kuyper (tekst) en Jurriaan Berger (muziek). Tekst en muziek wisselen elkaar af.
Regisseur Heleen van Wiechen vond het wel een atypisch stuk, omdat er geen conflict in voorkwam. Het was immers geen apocalyps met doden, meer een trage ramp die maanden duurde.
De voorstelling ‘Een geschiedenis van tranen’ is te zien en horen op vrijdag 15 en zaterdag 16 januari in de Oostzijderkerk in Zaandam. Aanvang 20.30 uur. De entree bedraagt € 16 (incl. consumpties) en € 10 (tot 12 jaar). Kaartverkoop via Zaantheater.