‘Ieder mens krijg je enthousiast met een goed verhaal.’ Al ruim 25 jaar geeft Flip Valk via het Natuur Milieu Educatie Centrum in Zaandam les aan basisschoolleerlingen over de natuur. Nu is het tijd voor pensioen.
Ik ben niet zo van het beschouwen en wil het begin en eind van mijn loopbaan ook liever niet met elkaar vergelijken. Iedere periode heeft zijn eigen dynamiek zou ik willen zeggen en dan gaat het om goede dingen maar ook om mindere. Ik zie daar ook niet meteen een ontwikkeling in. En ook de kinderen zijn in de kern hetzelfde als 40 jaar geleden. Natuurlijk zijn er nu problemen rond duurzaamheid, opwarming van de aarde, e.d. die onze zorg en aandacht vragen. Maar de manier van omgang met de natuur is eigenlijk niet zo veel anders dan voorheen. Aan de ene kant wordt die economisch ingevuld (wat brengt het op) maar als we op vakantie gaan, willen we wel naar een bos. In het onderwijs krijgt natuur volop aandacht en de spreekbeurt van kinderen gaat meestal over een dier. Maar ergens in een mensenleven lijkt er wel een knop om te gaan en raken we de “zorg” die nodig is voor die natuur kwijt. Een andere of betere aanpak waar de natuur/wereld bij gebaat zou zijn, vraagt om keuzes die niet altijd aangenaam zijn. En ook nog eens niet aantrekkelijk als je buurman die keuze niet maakt en er ogenschijnlijk niets veranderd. Ik heb veel respect voor mensen die dat wel doen zoals Thecla en Benno Graas. Dat is ook meteen een voorbeeld waarop ik dingen graag zie veranderen. Soms is wetgeving nodig maar een goed voorbeeld doet goed volgen en het zou fijn zijn als dingen zo zouden kunnen veranderen.
Overigens hebben wij als educatieve organisatie nooit het grote gebaar gezocht. Kinderen moeten zelf kunnen handelen. Dus geen sombere verhalen over problemen ver weg waar ze niets mee kunnen. Natuur en les over de natuur moet vooral leuk zijn. En als het over duurzaamheid gaat, dan staat altijd voorop wat ze daar zelf mee kunnen. Zo hebben we nu een expositie in ons natuurmuseum over kleding waarin vragen aan de orde komen als: Hoe vaak was jij je kleding? Hoeveel kledingstukken heb jij? Hoe vaak draag jij kleding totdat je het weggooit? Enz.
Mijn leven gaat na mijn afscheid, dat overigens eenvoudig zal zijn, gewoon door. Het werk heeft mij veel gebracht. Ik heb dat al die jaren met veel plezier gedaan maar verheug me ook op de mogelijkheden die ik nu krijg voor andere/nieuwe dingen.’
Hieronder lees je het verhaal wat Flip Valk eerder vertelde.
Schoolmeester Flip Valk
Flip Valk startte als schoolmeester waar hij 18 jaar lesgaf op twee basisscholen in Zaandam. ‘Schoolmeester zeg ik met enige trots, want het is een mooi vak. Je kunt het bijna ambachtelijk noemen, want het is iets dat je in je vingers moet hebben. Het is erg leuk om les te geven.
Je kunt mensen inspireren om interesse te krijgen in de natuur en zo zaadjes planten waaruit iets kan groeien. Zo nam mijn buurman vroeger iedere zaterdagmorgen de jongens uit het rijtje mee om te zwerven naar een opgespoten land waar nu de wijken Peldersveld en Hoornseveld zijn. In de weilanden zag ik mijn eerste kieviet, je ontdekte van alles. In het plantsoen zochten we vogelnesten of begroeven muizen. Het was een leerschool en een belangrijke voedingsbodem voor mijn latere carrière. Ik was altijd buiten.
Ik kan me nog goed de onderwijzer herinneren die de natuur de klas inbracht. Hij nam dieren mee en we gingen uilenballen uitpluizen. Ik vond het erg leuk wat hij vertelde.
Tijdens de opleiding voor leerkracht specialiseerde ik me in biologie. Dat kwam natuurlijk terug in de lessen. Oud-leerlingen van de basisscholen gaven terug dat ik het altijd over de natuur had.’
Leren dat de natuur leuk is
Sinds 1995 geeft Flip Valk les aan basisschoolleerlingen over de natuur via het Natuur Milieu Educatie Centrum. ‘Kinderen krijgen een, hooguit twee keer per jaar les van ons. We willen dan een onuitwisbare indruk maken. We laten zien dat natuur mooi en belangrijk is. En dat de natuur niet anders doet dan recyclen. Centraal staat dat het leuk is en dat ze leren dat ze zelf ook iets kunnen doen. Zoals bijvoorbeeld zwerfafval ruimen. Je moet ze niet te veel lastigvallen met wat er allemaal misgaat, maar ze vooral zicht geven op wat ze zelf kunnen doen om het milieu beter te maken.’
Sensatie van trilveen
‘De lessen zijn op de kinderboerderij, in het museum, bij de rioolzuivering, op scholen en soms moet je het doen met een rozenperk op de hoek. In het schuurtje in het museum laat ik leuke, bijzondere dingen zien. Zo vertel ik over de bijen dat zij een koningin hebben en geen koning. Ik vind het al winst als een kind bang naar binnen gaat vanwege spinnen en insecten en er minder bang uit gaat. We geven ook les over hondenpoep, afval en afvalscheiding. Bij een bezoek aan de rioolzuivering stinkt het altijd enorm en zien de kinderen hoeveel vuil eruit gefilterd wordt. Hierdoor maak je ze bewust dat ze geen troep door de wc moeten spoelen.
De leerlingen zijn de bestuurders van de toekomst. Als we rondvaren in het Guisveld, dan ervaren ze hoe mooi dit natuurgebied is. Dat is belangrijk als ze in de toekomst moeten bepalen wat de waarde is en of dit niet vervangen kan worden door woningbouw.
Iedere Zaankanter dient een keer de sensatie meegemaakt te hebben van het springen op het trilveen. Dat is een belevenis als je het veenweidegebied bezoekt. Je kunt het in je eigen straat zelfs voelen als er een zware auto voorbijrijdt. Die indrukken zijn onuitwisbaar, dat is ontzettend leuk.’
Natuur blijft fascinerend
‘Natuurlijk zie je dat kinderen tegenwoordig minder buiten spelen en meer bezig zijn met een beeldscherm. Je kunt ze echter altijd lastigvallen met een goed verhaal. Dat werkt nog steeds, dat is niet veranderd in de afgelopen 25 jaar. Wereldwijd zie je op jonge leeftijd de belangstelling voor de natuur en dieren: de eerste spreekbeurten gaan bijna altijd over een dier. Het is fascinerend wat er gebeurt in de natuur. Je ziet dat kinderen er blij van worden als je het laat zien, daardoor gaan ze het nog mooier vinden. Zo gaan ze er ook zorgvuldiger mee om.’
Jac P Thijsse en Heimans waren verhalenvertellers die in de Verkade albums boeiend lieten zien hoe mooi de natuur is. Daar kun je wat mee als kind.
Je moet zorgen dat je een goed verhaal hebt, dat het niet te moeilijk is, dat er humor in zit en dat je oprecht enthousiast bent. Het is ons vak om veel dingen die ontzettend leuk zijn niet te vertellen. Kill your darlings geldt ook voor ons, want als het teveel wordt dan blijft het niet hangen.’
Urgentie
‘Ik vind urgentie een lelijk woord, maar we kunnen niet zonder de natuur. We vervuilen deze voortdurend, dat is ons eigen nest. Dat is zonde en gevaarlijk. We zullen anders om moeten gaan met onze leefbare wereld. Dat begint met het goed zorgen voor het slootje. Als je er afvalwater in loost, dan gaan de dieren dood. Hier kun je zelf wat aan doen. Er dreigt veel te verdwijnen. Als kinderen hier leren dat spinnen, muggen en motje belangrijk zijn en dat je ze niet dood moet maken, dan heb je een verhaal. Kinderen moeten verrast en verwonderd worden door de natuur. Dan is onze missie geslaagd.
Meer weten?
Bezoek dan de website van het Zaans Natuurmilieucentrum.
Kalverpolder, lees meer
Dierenambulance, lees meer
Vogelopvang, lees meer
Zaanse klimaatmachines, lees meer
Imkervereniging in de Heemtuin, lees meer