‘Ik had in het blaadje van de Historische Vereniging Wormerveer gelezen dat ze vrijwilligers zochten voor onderhoud van de oude begraafplaats.’ Monique Fontijn: ‘Toen ik met pensioen ging, heb ik me aangemeld. Het is een mooi doel om je tijd aan te besteden. Het is een prachtig historisch plekje. Mooi als er nieuwe vrijwilligers bij komen.’
Peter Sollie beaamt dit: ‘Het is een heel mooie plek. Het is doodzonde als de graven ondergesneeuwd raken door troep. Het is toch een gedenkmonument. Dat is een goed doel om te eren en in stand te houden.’
Historische waarde
Bij de aanleg van de begraafplaats West in Wormerveer was het doktershuis er al en de Marktstraat. Het marktplein was toen nog weiland. In het oudste stuk liggen de graven bijna tegen elkaar aan. Net als voorheen in kerken. Eerder werden rijke mensen begraven in kerken, waar de uitspraak rijke stinkerds naar verwijst.
De oude begraafplaats heeft een monumentenstatus. De symboliek is groot. Zo loop je langs een taxushaag naar het terrein. De taxus geeft giftige vruchten af en verwijst zo naar de dood.
Het feit dat het altijdgroen is, verwijst naar het eeuwige leven.
Vereniging komt in actie
‘In 2004 hebben we de oude begraafplaats namens de vereniging geadopteerd. In onze ogen werd er te weinig gedaan aan onderhoud. De gemeente ging daarmee akkoord. Zij zijn wel nog altijd de baas, maar wij spelen de baas’, lacht Dick Zwart. ‘Zij beslissen uiteindelijk wat er gaat gebeuren
Vrijwilligers onder leiding van Dick Zwart, bestuurslid van de Historische Vereniging Wormerveer, komen hier elke maandagochtend bij elkaar. Dick Zwart: ‘Het gaat me aan het hart dat ik zelf niet meer mee kan helpen. Ik zorg nu voor de koffie. Wel kom ik hier nog bijna elke dag. Het is zo’n mooie plek. Van de ploeg waar we mee begonnen, zijn er veel overleden. Zelf ben ik 83 jaar.
Ik hoop dat nieuwe vrijwilligers het van ons overnemen. Anders is al het werk voor niets geweest.
We onderhouden de graven, omdat er vaak geen familieleden meer zijn die er voor kunnen zorgen, en we doen lichte werkzaamheden. De gemeente zorgt voor de monumentale bomen en het gras.’
Gezonken zerken
‘We zijn in 2004 met veertien mensen aan het werk gegaan. We hadden het idee dat er in het oudste vak meer moest zijn dan er zichtbaar was. Door te prikken in de grond herontdekten we zeventig grote liggende zerken. Deze wegen zo’n 500 kilo en waren wel dertig tot veertig cm in de grond gezakt nadat de kist en lichaam verteerd was. Daarna deed de natuur zijn werk en verdwenen ze uit zicht. Wij hebben de zerken met toestemming van de gemeente weer omhoog gelift zodat ze weer boven de aarde liggen.
De begraafplaats is in 1867 aangelegd en het eerste graf dateert van een jaar later. We vonden onder het graf van een voormalige huisarts uit Wormerveer een andere zerk van een huisarts die in 66 was overleden. Blijkbaar was zijn zerk daarna bij gezet bij een familiegraf en eronder gelegd. We hebben zijn steen er nu naast gelegd, dat is dus een nepgraf. We weten over die huisarts dat hij een zesjarig jongetje heeft gered. Die was in de sloot gevallen en geen van de omstanders deed wat. De huisarts kon niet zwemmen, toch sprong hij er in en redde het jongetje.’
Familiegraf Laan
‘Het bekendste graf is van de bekendste Wormerveerse fabrikantenfamilie. Bij de aanleg was de gemeente Wormerveer armlastig, de eerste Laan die hier begraven ligt heeft 5000 gulden geschonken voor de aanleg. Deze doopsgezinde familie droeg ook bij aan Hof Saenden en de eerste Zaanbrug naar Wormer. De familie bezat eerst olie en pelmolens, later de stoomoliefabriek De Tijd en de meelfabriek De Vlijt. Het was voor doopsgezinde ondernemers gebruikelijk om ook iets terug te doen voor de gemeenschap. Eenvoud tekende hen ook, dat zie je terug in de eenvoudige graven.
Het Laangraf hebben we gerestaureerd. Het bedrag van 23.000 gulden werd gefinancierd door de gemeente Zaanstad, het Honig Laanfonds, het Gerrit Blaauw Fonds, door giften van particulieren en we kregen een bescheiden donatie van de familie Laan. Het hekwerk is nog origineel, de zuiltjes zijn goede replica’s van de oorspronkelijke. Het zit vol symboliek. Zo verwijst het kruis van de gedoofde toorts en de korenaar naar de dood. De korenaar staat voor de meelfabriek maar ook voor het laatste avondmaal.
Ook andere notabelen van voorheen liggen hier begraven.’
Zij hebben bijgedragen aan Wormerveer, het is belangrijk dat dit bewaard blijft vanuit historisch belang.
Oorlogsgraven
‘Ook ligt hier het graf van Piet Zwart, hij was een bekende verzetsman. Hij is in de oorlog door zijn eigen verzetsmensen doodgeschoten. Hij werd beticht van verraad, na de oorlog is hij gerehabiliteerd. Daar had hij zelf niets meer aan.
Je vindt hier ook het graf van een spoorwegman die door een Engelse jager tijdens de oorlog is doodgeschoten. Ook lag hier het graf van een jongen van dertien die op een dinsdag in september 1944 werd doodgeschoten op een perron bij een net vertrekkende trein. Hij liep daar toevallig. Helaas is dat graf na tien jaar geruimd. Ook weten we van een graf van een driejarig jongetje dat is omgekomen tijdens een vergissingsbombardement op Wormerveer. De piloot dacht dat dit Schiphol was.’
Natuur
‘De natuur is hier zo mooi. Zo zijn de bomen al meer dan 150 jaar oud. We hadden de grootste binnenstedelijke reigerkolonie van Nederland. Zo hebben we 112 nesten geteld, daar zaten 500 reigers in. Vorig jaar hebben we ook een lepelaar gezien, binnen een week waren er vier. Die zijn toch weer vertrokken maar misschien komen ze terug.’
Behoud begraafplaats
‘Laatste vrijdag van oktober vieren we hier met lichtjesavond. Er branden dan vele waxinelichtjes. Zo betrekken we de bewoners erbij, zodat zij weten hoe belangrijk dit monument is. En dat het behouden moet blijven. Wanneer je er bijvoorbeeld een parkfunctie van maakt dan is de begraafplaats niet lang daarna verdwenen.
Soms zie je een bloemetje bij een graf. Dan weten we dat er nog mensen langskomen. Er wordt ook wel eens gebeld of het graf van een opa of oma er nog is. Dat zoeken we dan op zodat ze kunnen komen kijken. Dat is dankbaar werk.’
