Haaldersbroek heeft lang de naam gehad als achterafbuurt. Mensen wilden niet wonen in de oude houten huizen bij de boeren.
Simon Stam zijn ouders huurden tweede helft van de vorige eeuw een huis in Haaldersbroek. In die tijd zat Simon in militaire dienst. Als hij het weekeinde daar was, hoorde hij over de plannen met de buurt. Cacaofabriek Schoenmaker die in Haaldersbroek een aantal huizen bezat voor de werknemers, wilde deze kwijt. Eerst had de fabriek het idee om op die plek een asfaltweg aan te leggen voor vrachtwagens. Dat leverde zoveel protest op uit de buurt dat de plannen niet doorgingen. Niet veel later zette de fabriek de huizen te koop. Het duurde nog een paar jaar tot 1975 voordat Simon Stam zijn houten huis uit 1780 kon kopen.
Simon Stam: ‘In eerste instantie had ik niets met de buurt. Dat kwam pas later. Eerst zag ik vooral het boerenpad. Daar woonden alle boeren. Later realiseerde ik me ‘wacht even, dat is best mooi.’
En weer later realiseerde ik me pas: Dit is toch mooi. Je woont lekker buiten in de stad!
De afgelopen tientallen jaren is er veel veranderd. Er zijn woningen opgeknapt en woningen gesloopt en opnieuw opgebouwd. De nieuwe woningen moeten allemaal wel voldoen aan diverse voorschriften. Het is immers een beschermd dorpsgezicht, de oude bouwstijl dient daarom behouden te blijven.
Het is een mooi rustig buurtje. Dat willen we graag zo houden, daarom laten we van ons horen als de buurt te veel passanten krijgt. Of als er plannen zijn om de rust te verstoren.’
‘Ik had niets met Zaanse houtbouw, maar het was wel een fijne buurt om te wonen. Gelukkig heb ik twee rechterhanden, dat heb je wel nodig als je in een houten huis woont. Daar heb ik altijd veel aan opgeknapt.’
Margret Stam verhuisde 30 jaar geleden naar Haaldersbroek. ‘Op de Zaanse Schans vind je een verzameling monumentale panden die in de jaren zestig er naar toe zijn verhuisd. Haaldersbroek is van origine nog een echt Zaans buurtschap. Alle huizen zijn eigendom. Iedereen is zuinig op hun huis. Er is een enorme saamhorigheid. Wij wonen aan de straat waar mensen doorheen fietsen of wandelen, wij zien iedereen voorbij komen. Maar er zijn ook veel bewoners die aan een doodlopend pad wonen. We kennen elkaar en houden in de gaten dat het rustig blijft. Zonder de nadruk te leggen op dat het moet, is er zo wel sociale controle.
In het verleden bleven de huizen in de familie, zo kwam het in handen van kinderen en kleinkinderen. Dat is tegenwoordig niet altijd meer het geval. Zo ontstaat er wel meer diversiteit. Je ziet dat mensen die nieuw komen wonen in ons buurtje ook snel meegaan in de saamhorigheid. Zo zijn er ook mensen van buitenaf die nieuw in de buurt op zijn gestaan om een buurtvereniging op te richten. We trekken samen op als er iets speelt in de buurt. Zoals bij de plannen voor de uitbreiding van het parkeerterrein van de Zaanse Schans of als er Zaans lood wordt gevonden. Dan gaan we praten met de gemeente. In het verleden trok de buurt ook samen op bij gesprekken met het Hoogheemraadschap over de hoogte van het grondwaterpeil.
In Haaldersbroek wonen opvallend veel creatieve mensen. Dat heeft wellicht ook met de buurt te maken. Veel mensen maken muziek, spelen toneel of beoefenen een kunstvorm. Zo heeft onze overbuurman, een kunstenaar, in de jaren 90 het muziekfestival “Haaldersbroek aan Zee” georganiseerd. Eens per jaar hebben we een barbecue in augustus. Ieder jaar wordt het op een andere plek in een tuin van een van de bewoners georganiseerd. En de traditie is om een kwartier na de oudejaarswisseling bij elkaar te komen. Er staan dan vuurkorven klaar en glühwein. Iedereen die zin heeft komt dan bij elkaar om elkaar een goed nieuw jaar te wensen en een praatje te maken.
Simon Stam: ‘De huizen zijn al meer dan 400 jaar oud. Toon Nugter en Dick Kerssens hebben een boek gemaakt over ons buurtschap. Zo is er onder meer uitgezocht wie er in de huizen hebben gewoond, en wat voor beroep zij hadden. In ons huis uit ca.1780 hebben veel molenaars en molenaarsknechten gewoond. Dat is niet zo vreemd natuurlijk, want in de omgeving stonden veel molens waar ze werkten. Voor hen werden de huizen gebouwd. Het is wel toevallig dat wij tegenwoordig allebei ook als vrijwilliger op een molen werken. Namelijk op de houtzaagvloer en als gids bij houtzaagmolen Het Jonge Schaap op de Zaanse Schans.’
Beschermd dorpsgezicht Haaldersbroek
Lang was Haaldersbroek een achterafbuurtje met een lage status. Nu is het een beschermd dorpsgezicht waar mensen op stand wonen.
Over het algemeen geldt dat als je houten huizen in de Zaanstreek ziet er vroeger waarschijnlijk ook een wegsloot lag. Door de industrialisatie is dit typisch Zaanse stratenpatroon elders in de Zaanstreek bijna overal verdwenen. Boeren groeven in de 12e en 13e eeuw ontwateringsloten in het metersdikke veen. Ze creëerden nieuw land in het veengebied dat we nu onder meer kennen als de Kalverpolder.
De Zaanstreek ontwikkelde zich al heel vroeg tot een gebied waar nijverheid en industrie de belangrijkste bron van inkomsten waren. Amsterdam had producten nodig en kon die laten maken in de nabijgelegen Zaanstreek. Hier was de infrastructuur aanwezig en om de grondstoffen en eindproducten via het water te vervoeren. Zo ontstonden de molens en werkplaatsen aan het water.
Langs een straat werden houten huizen neergezet met evenwijdig daaraan een wegsloot. Vroeger waren hier alleen wegsloten, waardoor de infrastructuur niet geschikt is voor auto’s. Alleen bij Haaldersbroek is dat nog bewaard gebleven. Op andere plekken waar nu nog authentieke Zaanse houten huizen staan heeft vroeger ook een wegsloot gelegen. Die wegsloten zijn later vaak gedempt om de straat breder te kunnen maken. Het oudste huisje vind je op Haaldersbroek 11 en dateert uit 1661. Bruggetjes zorgen nog altijd voor de verbinding met de houten woningen op eilandjes. Op de veldjes tussen de huizen graasden vroeger het vee van de boeren.
Het buurtschap bestaat uit twee straten: het Haaldersbroek en de Haaldersbroekerdwarsstraat. De laatste is een van de langste straatnamen van Nederland. De Braakdijk kan ook tot het buurtschap worden gerekend. Vanwege het authentieke historische karakter vinden veel Zaankanters deze buurt nog mooier dan de nabijgelegen Zaanse Schans.
Na de oorlog werden veel houten huizen gesloopt, ze werden niet belangrijk gevonden. De toekomst was de wederopbouw. De typerende sloten die vanaf de Zaan naar de weilanden met de molens leiden werden gedempt. Het sfeervolle Haaldersbroek is nog het enige buurtschap dat aantoont hoe de Zaanstreek er vroeger uit zag.
