Op 8 maart, de Internationale Vrouwendag, is de jaarlijkse Hannie Schaftherdenking bij het monument op de Westzijde in Zaandam. Daar zit natuurlijk een groot verhaal achter.
Greet Plekker uit Zaandam vertelt: ‘In 1991 was ik voorzitter van de FNV Vrouwenbond Zaanstad. Iedere maand hadden we een bijeenkomst. In 1991 was het thema oorlog en verzet. Daarvoor hadden we Truus Menger uitgenodigd. We hadden in de Typhoon (het huidige Dagblad voor de Zaanstreek) gelezen dat er op Internationale Vrouwendag nog maar twee vrouwen waren die bloemen bij het monument van Hannie Schaft hadden gelegd. Omdat de verzetsvrouwen steeds ouder werden en het niet meer zelf konden organiseren, hebben wij het initiatief genomen om het monument te adopteren voor de jaarlijkse herdenking. Truus Menger heeft mij daarna gevraagd of ik ook de jaarlijkse herdenking van de herbegrafenis van Hannie Schaft rond 27 november wilde organiseren in Haarlem.’
Ik kan niet tegen onrecht. Discriminatie en racisme vind ik afschuwelijk. Dat moet de wereld uit, dat is voor geen mens goed. Mensen moeten elkaar accepteren zoals ze zijn. Soms gaat dat makkelijk, soms niet. Ik vind het geweldig wat de verzetshelden hebben gedaan om de jodenvervolging tegen te gaan. Dat spreekt me erg aan, daarom organiseer ik al jaren de herdenkingen.
Leerlingen van Hannie Schaftschool maken ieder jaar tekeningen rond de herdenking
Vertel eens over Hannie Schaft
‘Hannie Schaft (geboren 16-09-1920, gefusilleerd 17-04-1945) studeerde Volkerenrecht in Amsterdam. Toen de oorlog uitbrak, was ze 20 jaar. Twee van haar vriendinnen, Philine Polak en Sonja Frenk, waren joods. Zij werden eerst geweerd uit de parken, daarna mochten ze geen openbare gelegenheden meer bezoeken en vervolgens konden ze niet meer naar school. Hannie trok zich dat zeer aan. Toen het te gevaarlijk werd voor joden en de mensen op transport werden gezet naar de concentratiekampen, doken de twee vriendinnen onder bij de ouders van Hannie. Sonja kon het daar niet uithouden en is later gevlucht op weg naar Zwitserland. Onderweg is ze opgepakt en gedood in een kamp. Philine heeft de oorlog wel overleefd. Ik heb haar met veel moeite kunnen opsporen. Zij vertelde dat ze tijdens de oorlog nooit heeft geweten over het verzetswerk van Hannie Schaft, daar werd niet over gesproken.’
Hoe kwam Hannie Schaft bij het verzet?
‘Toen Hannie het leed zag, wilde ze in actie komen. Haar ouders waren onderwijzers, van huis uit was ze gemotiveerd om te zien wat er in de wereld om haar heen gebeurde. Ze zagen de maatregelen tegen de joden. Dit was het ergste wat je mensen kon aandoen, dat je iemand om zijn uiterlijk of afkomst veroordeelde. Daar kon ze niet tegen en wilde ze iets aan doen. Ze stelde zich beschikbaar om het onrecht te bestrijden. Ze wendde zich tot een verzetsgroep in Haarlem die zich eerst afvroeg wat haar motivatie was en haar daarna accepteerde. Bij die groep hoorden ook Truus en Freddie Oversteegen, dochters uit een communistisch gezin. Zij waren toen 16 en 14 jaar en werden ingezet omdat niemand verzetswerk verwachtte van zulke jonge meisjes. Die kunnen dat wel, werd verondersteld.’
Hannie Schaft heeft gevochten voor een Vrij Nederland, waar plaats is voor iedereen. Ze wordt op 17 april 1945 in de duinen bij Overveen door de nazi’s geëxecuteerd.
‘Truus (overleden in 2017) en Freddie (overleden in 2018) zijn tot op het laatst bij de jaarlijkse bijeenkomsten geweest. Truus zei altijd dat ze was opgegroeid met het motto van haar moeder: ‘Word nooit zoals je vijand. Blijf altijd een mensenkind.’
Heeft u Philine ontmoet?
‘Ik heb lang naar het adres van Philine gezocht en uiteindelijk heb ik haar gevonden via een Joodse website. Ik heb haar toen gevraagd om te spreken bij een herdenking in Haarlem. Dat was in mijn herinnering de mooiste herdenking in al die jaren. De kerk was tot op de laatste stoel gevuld. Philine was een kleine vrouw, maar haar aanwezigheid was zo fascinerend. Ze vertelde over Hannie Schaft, hoe ze voor de oorlog op stap gingen naar Enkhuizen en Stavoren en een biertje dronken. Daaruit bleek hoe vrijgevochten ze toen waren.
Philine Polak heeft haar hele leven voor de Verenigde Naties gewerkt, het werk dat Hannie Schaft ook graag had willen doen.’
Het meeste indruk maakte de zin ‘Daar zit ik, terwijl ik eigenlijk niet meer had mogen leven.’
Uiteindelijk is Philine Polak 96 jaar geworden.
Waren er veel vrouwelijke verzetstrijders?
‘Er waren maar weinig vrouwen die actief waren in het gewapend verzet. Maar er waren wel veel vrouwen die joden hielpen onderduiken of geweren verstopten onder een kinderwagen. Op al deze zaken stond de doodstraf, dus ze hebben een groot risico gelopen. Al deze vrouwen en mannen hebben belangrijk werk gedaan.’
Wie komen er bij de Hannie Schaft herdenking?
‘De stoep bij het monument op de Westzijde staat ieder jaar vol. Het is heel prettig om te organiseren. Er gaat vriendschap uit van de groep die komt. Mensen vinden het fijn om elkaar weer te zien.’
‘Sinds 1994 hebben wij contact met de Hannie Schaft School. Ieder jaar komen kinderen van groep zeven en acht op 8 maart naar de herdenking op de Westzijde. Groep acht gaat met ouders en leerkrachten naar de Erebegraafplaats in Bloemendaal.’ Hier liggen 372 Nederlandse verzetstrijders begraven. De slachtoffers zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog op verschillende plaatsen in de duinen begraven. Op 27 november 1945 werd de Erebegraafplaats ingewijd met de herbegrafenis van Hannie Schaft. ‘Het is indrukwekkend om met de kinderen daar te zijn. Op school hebben ze al veel informatie gekregen. We staan daar met twee gidsen. De kinderen hebben vaak zulke mooie vragen.
Wanneer de kinderen naar de grafstenen kijken, dan valt hen op hoe jong ze waren en dat ze soms een dezelfde sterfdatum hebben.
Op school hebben ze al gehoord over Jan Bonekamp en ze vragen zich dan af of hij hier ook begraven ligt.
De kinderen, maar ook de ouders die de kinderen rijden, zijn nog nooit op een Erebegraafplaats geweest. Ze gaan op zoek naar het graf van Walraven van Hall en natuurlijk van Hannie Schaft. Daarnaast ligt het graf van de gebroeders Kuiper uit Wormer.
Wanneer de kinderen de plaatsnaam en de data zien, dan komt het een stuk dichterbij.
Ter voorbereiding op het bezoek maken de leerlingen een werkstuk, dat ze aan ons – de organisatie – overhandigen.
Wat is het programma voor de Hannie Schaft herdenking op 8 maart 2019?
Op Internationale Vrouwendag eren wij Hannie Schaft als symbool van het Vrouwenverzet en als strijdster tegen racisme, fascisme en discriminatie.
Op 8 maart is om 11 uur iedereen welkom bij het Hannie Schaft monument op de Westzijde 39 in Zaandam. Gerdi Verbeet zal als voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei spreken. Er worden bloemen gelegd door burgemeester Jan Hamming van de Gemeente Zaanstad, verzets- en vrouwenorganisaties, politieke partijen en leerlingen van de Hannie Schaftschool.
Links: Hannie Schaft nam deel aan de actie op 21 juni 1944. Zij was de meest opgejaagde verzetsstrijdster. Gearresteerd 21 maart 1945. Ondanks gemaakte afspraken werd zij gefusilleerd. 17 april 1945. Zij was 24 jaar.
Rechts: Op 21 juni 1944 werd op deze plaats de IJmuidense verzetsstrijder Jan Bonekamp tijdens een vuurgevecht met een handlanger van de vijand dodelijk gewond. Zijn leeftijd was dertig jaar.
Meer informatie over Hannie Schaft, zie de website
Meer informatie over het oorlogsmonument.
Meer weten over de Zaanstreek en de verzetshelden?
Monumenten spreken vertelt het verhaal achter de oorlogsmonumenten in de Zaanstreek. Bezoek de website met documentaires en digilessen.
De Zaankanter Erik Schaap schreef het boek Walraven van Hall, premier van het verzet (1906-1945). Lees meer over de Zaandamse bankier