‘Wormerveer had veel oliemolens. Het maakte een enorm lawaai als de zaden stuk werden geslagen door het heien, ‘haien’ op z’n Zaans. Haidoof werd zo de beroepsziekte genoemd. In de molens was alles vet en de mensen die daar werkten hielden vaak hun hand tegen hun oor als iemand tegen ze sprak: ‘hai, wat zeg je?’ Vandaar de naam gladoor.’
Gladoor Dick Zwart, voorzitter van de Historische Vereniging Wormerveer vertelde eerder over het ontstaan en de groei van Wormerveer. In dit tweede Zaanse Verhaal fungeert hij als gids zodat je wellicht anders gaat kijken naar de bekende omgeving. Regelmatig heeft hij wandelingen begeleid en kan daardoor mooie verhalen vertellen over wat je onderweg tegenkomt.
Marktstraat
Dick Zwart woonde vroeger aan de Marktstraat. ‘Deze zag er voor 1850 net zo uit als bijvoorbeeld het Sluis- en Oversluispad met een sloot in het midden en aan weerszijden een pad. Dat kun je je nu niet meer voorstellen.
Naast de winkel Expert kun je aan de Zaanweg nog zien waar de Noordersluis lag, want ze hebben de sluisdeuren in de bestrating laten terugkomen. Vanuit ons huis aan de Marktstraat keken we uit op de cacaofabriek en de cacaotoren. De dekschuiten voeren via de Noordersluis naar de cacaofabriek. Ik kan me nog goed herinneren hoe de zakken cacao omhoog werden gehesen. Boven in de toren werd het opgeslagen. Een balkon is het enige dat er nog aan herinnert.’
De cacaotoren én de zeepfabriek met de adelaar zijn beeldbepalend in Wormerveer.
‘De cacaotoren is rond 1915 gebouwd en ontworpen door de Wormerveerse architect Mart Stam. Net zoals bij de Mercurius aan de overkant in Wormer heeft hij destijds een betonnen kolommenconstructie in de vorm van een paddenstoel neergezet. Dat was toen bijzonder, omdat daarvoor gietijzeren of houten kolommen gebruikelijk waren. De cacaotoren was jammer genoeg behoorlijk verwaarloosd, maar het appartementencomplex van Parteon is gelukkig op een fantastische manier gerestaureerd.
‘De Marktstraat was een heel bedrijvige straat, waar op een relatief kort stuk vier scholen en twee garagebedrijven waren.
Het marktplein dateert pas van na de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor was het een woonbuurt dat het rode dorp werd genoemd. Een deel van de bevolking keek op deze bewoners neer, maar dat was niet terecht. Alles is gesloopt zodat niets meer herinnert aan het verleden.’
Had u last van de liefde?
‘Een ander mooi verhaal gaat over een pastoor die op bezoek was bij zijn collega in Wormerveer. Het was heel gezellig bij het etentje en na het cognacje en de sigaar bood de pastoor aan dat zijn collega wel kon overnachten in de grote pastorie. De volgende ochtend werd hij gewekt door het dienstmeisje die hem vroeg of hij geen last had gehad van de liefde. De man protesteerde tegen deze vraag, omdat hij niet begreep dat het dienstmeisje doelde op de oliefabriek De Liefde aan de overkant.’
Zingen voor Sint Nicolaas
‘De herberg De jonge prins op de hoek van de Marktstraat en de Zaanweg dateert van 1645. In de jaren zeventig is deze gesloopt. Vroeger stond Sint Nicolaas hier op het balkon waarbij hij werd toegezongen door de kinderen. Tegenwoordig is het een appartementencomplex. In het koopcontract staat dat de eigenaren een keer per jaar Sint Nicolaas toegang moeten geven tot het appartement.’
Het Haagse van het Noorden
‘Als je hier altijd hebt gewoond, ben je gewend aan de Zaan. Maar de enorme bocht is heel bijzonder en we zijn het enige dorp in Zaanstad dat geheel gericht is op het water. Bij de andere plaatsen is de Zaan onzichtbaar als je er doorheen rijdt. Ik heb jaren historische wandelingen georganiseerd. Mensen kijken vaak alleen naar de etalages, maar als je naar boven kijkt zie je de mooie panden die in de periode 1870 tot 1910 zijn gebouwd. Daarvoor stonden er houten huizen. Wormerveer werd vroeger wel ‘het Haagse’ van het noorden genoemd, daar keek je echt tegenop. Jammer genoeg is het er niet mooier op geworden. Veel villa’s zijn verbouwd tot winkelpanden waarbij er minder belangstelling was voor de historie. Er werd maar wat gedaan. De winkelstand is hier wel vrij uniek, hier heb je nog niet uitsluitend ketens. De gespecialiseerde winkels zorgen voor saamhorigheid, dat hoop ik tenminste.’
Expo paden, hofjes en pakhuizen
De Historisch Vereniging Wormerveer organiseert regelmatig tentoonstellingen. Laatst nog over paden, hofjes en pakhuizen. In vier middagen kwamen ruim vierhonderd mensen kijken. ‘Van het Krommenierpad, een planken pad door de weilanden naar Krommenie, is niets meer terug te vinden. Dit was het oudste pad. We wisten dat er veel pakhuizen waren, maar door het onderzoek voor de expositie weten we dat hier in een bepaalde periode wel 24 kaaspakhuizen hebben gestaan. We hebben veel materiaal gevonden, alleen jammer genoeg geen foto’s. Van 1820 tot 1870 was er elke week een kaasmarkt aan de Zaan voor herberg De jonge prins. Ook waren hier veel hofjes, dat wisten we eerder ook niet. De meeste hofjes, de paden en pakhuizen zijn inmiddels verdwenen.’
Toekomst Historische Vereniging
‘Het voorzitterschap bevalt prima, toch wordt het tijd om het over te dragen. Ik vind het wel mooi geweest en wil wel actief blijven in de vereniging. In de toekomst zouden we bijvoorbeeld een tentoonstelling kunnen maken over de brandweer die in 2024 100 jaar bestaat of als er een nieuwe Zaanbrug is. ‘
Meer Zaanse verhalen over de historie
Bezoek ook de website van de Historische Vereniging Wormerveer
Lees ook het verhaal over het ontstaan van Historisch Zaandam en mooie verhalen van Ruud Meijns
Meer weten over de geschiedenis van het Koogerpark in Koog aan Zaan? Klik hier
Lees ook het verhaal over Cor Brijn
