‘Zaandam had tot begin 20e eeuw een sterke identiteit, maar na de Tweede Wereldoorlog was daar weinig meer van over,’ vertelt Sjoerd Soeters, architect van het nieuwe stadhuis en centrum. ‘Het centrum was chaotisch van opzet, met een onprettige openbare ruimte. De gemeente had behoefte aan een ander gezicht. Met het historische Zaanse huis heeft deze stad goud in handen. Industriële gebouwen en pakhuizen van steen vind je overal in Nederland. Het groene houten huis daarentegen is uniek. Wij hebben het vernieuwd en uitvergroot, en proberen zo de geschiedenis nieuw leven in te blazen.’
Dit verhaal werd in oktober 2012 gepubliceerd in het boek Kijk Zaans. Vanwege 50 jaar Zaanstad blikken we met verhalen uit de oude doos terug. Dit verhaal is aangevuld met foto's van Sarah Vermoolen (onder meer uit jan 2024) om te laten zien hoe het er nu uit ziet.
‘Bij ons kantoor Soeters Van Eldonk Architecten geloven we in een compacte openbare ruimte, omdat daar ontmoetingen plaatsvinden. De ruimte moet nooit te groot zijn, je moet gezichten nog kunnen herkennen. Ook moeten het niet allemaal rechte lijnen zijn. De gracht is bijvoorbeeld ietwat scheef aangelegd. Elke vijftig meter krijg je een andere impressie van de omgeving. Er zijn steeds heel kleine verdraaiingen, waardoor het lijkt alsof er een film wordt afgespeeld als je je verplaatst. Alleen vanaf het balkon van de trouwzaal en vanuit de kamer van de burgemeester heb je een vergezicht over de Gedempte Gracht. De mooie winkelpanden komen langs de gracht beter tot hun recht. Om niet uit de pas te lopen, laten verschillende winkeliers een nieuwe Zaanse gevel plaatsen.
(Hieronder een fotocompilatie uit jan 2024 van nieuwe gevels).
De gevels van het stadhuis zijn versierde façades die min of meer los staan van het gebouw, net zoals de houten gevels bij oude Zaanse huisjes. De ‘schuur’ is functioneel vormgegeven, de gevel met de krullen is er voor gezet en toont het gezicht naar de openbare ruimte. Deze traditie vindt zijn oorsprong in de renaissance in grote Europese steden toen de openbare ruimte belangrijk werd en gebouwen van formele fronten voorzien werden met zicht op het plein. In die tijd waren gevels in Zuid-Europa vaak van natuursteen. In Amsterdam waren ze twee bakstenen dik. De Zaanse variant heeft een houten voorgevel van twee planken dik. De gevel werd uitgevoerd in bruin, groen of soms bijna blauw. De lijsten en krullen werden er in wit op gezet.
Natuurlijk weet ik dat de Zaanse geschiedenis veel meer is dan een houten plankje. Ik realiseer me goed dat ik voor kenners een olifant in een porseleinkast ben, want zij weten precies hoe het in elkaar zit en ik vergroot het uit en doe het ongeveer zoals het moet.’
Deze reportage met fotografie (zie twee pagina’s hieronder) van Elroy Blom is gepubliceerd in het boek Kijk Zaans (2012). Lees meer over de architect Sjoerd Soeters. Zie ook kijkzaans.nl/elroy-blom
