‘Als ik een foto zie van een gevel in Zaandam, dan weet ik direct waar het is. Van jongs af aan heb ik alles goed in me opgenomen. Ik heb het hier altijd zo mooi gevonden. Er zijn zoveel interessante gevels en oudheden als je er oog voor hebt.’
Joke Grinwis Greven woont sinds haar 5e in Zaandam. Ze kwam in 1955 met haar ouders uit Amsterdam en verhuisde talloze keren binnen Oost en West Zaandam. Overal behield ze contact. Zo is ze al twintig jaar vrijwilliger bij buurthuis Dirk Prins waar ze lesgeeft in naaien, haken en breien. ‘Van kleins af aan ben ik al creatief. Lang heb ik ook in Zaandam in een handwerkhobbyzaak gewerkt. Mijn twee zonen heb ik ook leren breien en haken, mijn kennis wil ik aan veel meer mensen doorgeven.’
Verjaardagscadeau
Dit verhaal gaat alleen niet over breien en haken, maar over de interessante historie van Zaandam. Joke Grinwis Greven heeft 4 meter aan Zaanse boeken. Die staan er niet voor de sier, maar ze worden ook echt gelezen.
‘Overal hoorde ik verhalen waar ik goed naar luisterde. Toen ik boven de ijssalon woonde aan de Westzijde hadden we als buurman de schoenenzaak van de Stadt. Die man kon interessante verhalen vertellen over onze prachtige wijk. Wanneer er een feestje was in de buurt, dan ging ik naar het gemeentearchief. Daar zocht ik informatie op over het huis, en dat verwerkte ik dan in een kort verhaaltje als verjaardagscadeau.’
Sinds 1985 woont ze in Zaandam Oud-West. Ze sloot zich aan als bestuurslid bij de vereniging Wijkoverleg Oud West. ‘We hadden bijeenkomsten over de ontwikkeling van de buurt, zonnepanelen, funderingsherstel. Ik stelde voor dat we ook een avond konden vullen met de geschiedenis van de buurt.’
Maanden dook Joke Grinwis Greven in de boeken en het archief zodat ze bij de Bullekerk een lezing kon geven van twee uur over de geschiedenis van haar geliefde buurt. Inmiddels heeft ze ook een korte versie met alleen de hoogtepunten.
Met een pontje over de Zaan
‘In 1955 kwamen we naar Zaandam. Ik herinner me nog de oude Kalverstraat en Peperhoek. Daar waren wel een paar mooie huizen, maar de rest was zo vervallen. Daarom is er ook veel afgebroken. Eerder woonden we aan de oostkant van Zaandam. Dat was zo gezellig. Met een pontje gingen we vanaf de Oostzijde naar de Botenmakerstraat, dat was een prachtige straat met die bomen. Het is nog steeds mooi, maar ik beleef het nu wel wat anders. Vroeger was het wel mooier.’
Bedrijvig Zaandam
‘In het Zaans gemeentearchief heb ik gevonden dat er in West Saenredam in 1731 wel 301 bedrijven waren, waarvan 159 zaagmolens, 13 oliemolens, 2 timmerwerven, 73 pakhuizen en 15 scheepstimmerwerven. Het was hard werken voor de molenmakers en molenaars. De knechten werkten vaak op meer molens.’
Uit de molentijd dateren nog de paden en de sloten waarlangs het personeel van de bedrijven woonden. ‘In de lange versie van mijn lezing heb ik van alle paden informatie, over wanneer het werd aangelegd, het padreglement en andere bijzonderheden. Later werden de meeste sloten gedempt vanwege de gezondheidsrisico’s. Er heerste toen pest, tuberculose en cholera en andere besmettelijke ziektes. In het archief vond ik dat de gemeente de sloten eerst niet wilde dempen. Zelf woon ik in het oude deel van de Klokbaai. De sloot voor onze huizen is pas in 1960 gedempt.
Scheepsbouw
De scheepsbouw aan de Hogedijk is heel bekend bij de Zaankanter. Hier stond een scheepswerf met drie hellingen. Door opgravingen bleek het een eeuw ouder dan eerder gedacht. In mijn lezing behandel ik het gebied tussen de Gedempte Gracht en de Vincent van Goghweg, en tussen de Westzijde en de Provinciale weg. De scheepswerf aan de Hogedijk hoort er dan natuurlijk niet bij. Ook in oud-West werden echter schepen gemaakt. Ze gingen daarna via de Overtoom naar de voor-Zaan waar ze werden afgebouwd. De overtoom lag vroeger aan de kop van de Gedempte Gracht, tussen het Turkse eethuisje en het casino. Waar nu de Dam is, was vroeger open water.
Toen Amsterdam de bouw van schepen steeds meer overnam, werden er tussen 1680 en 1730 nog schepen gebouwd voor de walvisvaart.
Ziekenhuis en polikliniek
‘Veel mensen weten dat hier vroeger een ziekenhuis stond in de Parkstraat in oud-West. Veel minder bekend is dat het eerste ziekenhuis in de Stationsstraat stond en dat er een polikliniek aan de Westzijde was.
Uit de archieven blijkt ook dat er vroeger veel armoede was. De mensen moesten vaak voor een habbekrats 14 uur op een dag werken. Het loon ging vaak op aan drank.
Zo zijn er zoveel wetenswaardige dingen te vertellen. Wanneer je vanaf de Westzijde het Stuurmanspad volgt, dan vind je nog een stukje oud Zaandam met boerderijen langs de sloot. Het padreglement van het Stuurmanspad is helaas niet bewaard gebleven.’
Wil je meer weten over de interessante geschiedenis van Zaandam Oud-West? Kom dan naar de lezing van Joke Grinwis op……. bij De Bullekerk in Zaandam.
