Wanneer je buiten een schilderproject hebt, dan leer je snel de buurt kennen. Veel mensen komen een praatje maken. Zo hoor je wat er leeft. Mensen zijn heel enthousiast. “Wat is het vrolijk. Dat doet ons goed.” De reacties zijn heel leuk.
Ieder jaar is er bij Anton de Kombrug in Zaandam de Keti Koti herdenking. Hierbij wordt de afschaffing van de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen herdacht.
Keti Koti wordt in Zaanstad georganiseerd door de stichtingen Comité 30 juni – 1 juli, Samen 1 Samen Sterk en de Afrikaanse Diaspora Vereniging Nederland en de Klankbordgroep Zaan Stedelingen van Surinaamse Afkomst.
Afschaffing slavernij 1 juli 1863/73
Orlando Ronny Hellings van de Afrikaanse Diaspora Vereniging Nederland en DENK Zaanstad: ‘Op woensdag 1 juli 1863 werd de slavernij op papier afgeschaft. KWAKU is de West-Afrikaanse naam voor een manspersoon die op woensdag is geboren. KWAKU werd daardoor het symbool en de naam van het festival in Amsterdam Zuid-Oost. De slavenhouders kregen toen per slaaf een bedrag aan compensatie en zij werden verder vergoed voor verloren inkomsten. De slaven moesten echter verplicht nog tien jaar door blijven werken op de plantages om zichzelf vrij te kopen. Vandaar dat wij het jaar 1873 aanhouden voor de daadwerkelijke afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën.
We waren vroeger een actieve gemeenschap in Zaandam. De afgelopen jaar was het stil. Daar willen we weer verandering in brengen. We willen meer van onszelf laten horen.’
Bij de jaarlijkse herdenking werd besproken dat er wel wat meer mocht gebeuren bij de Anton de Kombrug. Zou het een idee zijn om de brug te beschilderen zodat het gebied waar de krans wordt gelegd wat aantrekkelijker wordt?
Beschildering Anton de Kombrug
Kunstenaar Sjors Knol bezocht regelmatig de Keti Koti herdenking. Hij bedacht een ontwerp en betrok collega-kunstenaar Olivier Rijcken erbij.
Olivier Rijcken: ‘Op aanbeveling van Sjors had ik het boek ‘Wij slaven van Suriname’ gelezen van Anton de Kom (1898-1945). Dit maakte veel indruk.
Zelf ben ik ook opgegroeid in Afrika. Wij hadden ook personeel. De lonen zijn heel laag. De situatie in veel Afrikaanse landen is nog net zo scheef als vijftig jaar geleden. Het verschil tussen arm en rijk wordt alleen maar groter. Dus toen Sjors vroeg of ik mee wilde doen, was het antwoord “Ja graag.” Ik heb met meer muurschilderingprojecten ervaring opgedaan en snap hoe de gemeente werkt. Daarom dacht ik hierbij te kunnen helpen. Er komt echter veel kijken bij kunst in de openbare ruimte, zoals een adviescommissie, een openbare aanbesteding, beheer en onderhoud waardoor het in 2021 niet meer lukte. En er is een terechte eis dat de gemeenschap waar het om gaat er bij betrokken is. Dat wilden wij natuurlijk ook. Zo zijn we met de klankbordgroep tot een ontwerp gekomen en hebben een week met meer dan 15 mensen geschilderd, mensen van de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap, vrienden en donoren.’
Eerherstel en excuus voor Surinaamse schrijver en verzetsheld Anton de Kom
Het kabinet heeft officieel excuses aangeboden aan de nazaten van Anton de Kom. Ook krijgt de Surinaamse schrijver, antikoloniaal activist en verzetsheld een leerstoel aan de Vrije Universiteit die zijn naam draagt.
In de jaren 30 van de vorige eeuw werd De Kom als staatsgevaarlijk bestempeld en zonder proces opgesloten en verbannen. Twee jaar geleden maakte het kabinet al bekend dat er eerherstel zou komen voor De Kom. Nu is dat dus formeel gebeurd.
Minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken ontving vanmiddag familieleden om excuses aan te bieden voor het leed dat De Kom en zijn gezin hebben ondervonden door toedoen van Nederland. Onder anderen de twee nog levende kinderen van De Kom, Ad (96) en Judith (92), waren erbij. Hoekstra noemde hun vader “een dapper man die streed voor rechtvaardigheid, gelijkheid en menswaardigheid”.
De familie kreeg uit handen van minister Hoekstra de excuses ook op papier:
“Helaas waren dit niet de woorden waarmee de toenmalige autoriteiten hem omschreven. Hij werd belemmerd in zijn activiteiten, gevangengenomen in Suriname en vervolgens op een schip naar Nederland gezet”, aldus de minister. “En ondanks dat alles, heeft hij zijn leven gegeven voor Nederland door tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet te gaan.”
De familie van De Kom reageert “ontroerd en met blijdschap” en spreekt van een “historisch moment”, laat een woordvoerder weten. “Dit eerherstel erkent de moed, de visie en de onvermoeibare inzet van een man die zich zijn hele leven heeft ingezet voor vrijheid en gelijkheid tegen de tijdgeest in.”
Slavernijverleden
De leerstoel (hoogleraarspost) aan de VU is gericht op de historische verwerking van het Nederlandse slavernijverleden en hoe dit doorwerkt in het heden. Het gedachtegoed van Anton de Kom zal centraal staan. De post wordt per het komende academische jaar 2023-2024 ingesteld.
De Kom (1898-1945) geldt als een van de belangrijkste stemmen van de antikoloniale beweging aan het begin van de twintigste eeuw. De Surinaamse schrijver streed tegen kolonialisme en racisme en deed in de Tweede Wereldoorlog verzetswerk.
In 1920 kwam De Kom naar Nederland. Hij stoorde zich aan het feit dat de bevolking in Nederland zo weinig afwist van het slavernijverleden dat zich in Suriname had afgespeeld. Daarom begon hij lezingen te geven. Ook werd hij actief in communistische kringen en schreef artikelen voor De Tribune en De Communistische Gids.
In 1932 keerde hij terug naar Suriname, waar hij een adviesbureau begon voor arbeiders met klachten over uitbuiting. De Nederlandse koloniale autoriteiten beschouwden hem als staatsgevaarlijk. Hij verdween zonder vorm van proces achter de tralies en werd na drie maanden met zijn gezin naar Nederland verbannen.
Daar schreef hij Wij slaven van Suriname, waarin de geschiedenis van het land voor het eerst werd beschreven vanuit een antikoloniaal gezichtspunt. Toen premier Mark Rutte vorig jaar excuses aanbood voor het slavernijverleden, verwees hij naar het boek. Daaruit blijkt volgens hem dat er “geen maat stond op de wreedheid en willekeur” in het slavernijsysteem.
Al in 1940 raakte De Kom betrokken bij het communistisch verzet in Den Haag. In 1944 werd hij opgepakt. Hij stierf kort voor de bevrijding in april 1945 in concentratiekamp Sandbostel.
Kleinzoon Antoine de Kom vertelde in 2020 over zijn grootvader:
Het werk van Anton de Kom kwam de afgelopen jaren opnieuw in de belangstelling door de Black Lives Matter-beweging en het maatschappijbrede debat over racisme. Ook staat Anton de Kom sinds 2020 in de Canon van de Nederlandse geschiedenis, als eerste Surinamer ooit.
Nadat het kabinet in 2021 het eerherstel voor De Kom had aangekondigd – na een voorstel uit de Tweede Kamer – is er overlegd met nazaten van De Kom over de invulling van het destijds beloofde “ruiterlijke gebaar”.
Kaarten en symbolen
‘Bent u de initiatiefnemer? Wat goed dat jullie dit doen!’
Een buurtbewoner stopt om de schilders te complimenteren, die aan het werk zijn bij de Anton de Kombrug.
Onder de brug begint het met een kaart die herkenbaar is als Nederland. Daarop volgen Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint-Eustatius, Sint Maarten en als laatste Suriname. Aan de andere kant van de brug zijn de decoraties hetzelfde, maar dan in spiegelbeeld.
Ze laten meer Afrikaanse invloeden zien, de trots waar de mensen vandaan komen. De kleuren wit, rood, zwart en geel verwijzen naar de spirituele Afrikaanse kleurenleer. Op sommige punten komen de kleuren bij elkaar. Meer weten over de kleurenleer en het project, bekijk dan de link.
Olivier Rijcken: ‘Bij kunst gaat het vaak om fasen. Zo is er ook een plan voor een monument. We zijn benieuwd hoe er gereageerd wordt op de schilderingen. Wie weet komt er ook een fase twee waarin buurtbewoners vragen of de lege wanden wat leuker kunnen worden. De kans is dat het dan ook echt gebeurt.’
Meer weten over Keti Koti Zaanstreek? Bezoek dan de website.
