Alleen al in Krommenie rapen de Zaanse Schonen met hun grijpstok zo’n 250 kilo zwerfval per jaar. Wij van Zaanse Verhalen hielpen een handje mee, en vroegen initiatiefnemers Jeanine Schaart en Margriet Hoorn welke verandering ze teweegbrengen door bijna elke week de rommel van een ander op te ruimen. ‘Stukken waar we veel komen blijven schoon. Je moet wel heel stoer zijn om als eerste iets neer te gooien op een schoon, groen grasveld.’
Gekscherend spreken ze van kiloknallen, en tegelijk vinden Jeanine Schaart uit Assendelft en Margriet Hoorn uit Krommenie het eigenlijk een verkeerde term om mensen te motiveren in hun eigen buurt zwerfvuil op te ruimen.
‘Wie één stukje zwerfafval per dag opraapt, maakt het verschil,’ vertelt Jeanine. ‘En dat kost nauwelijks spierinspanning; als je je veters kunt strikken, kun je iets van de grond rapen. Doe je dat elke dag, dan ruim je jaarlijks dus 365 stukjes op. Doe je dat met je gezin en zijn jullie met zijn vieren, dan ruim je er met elkaar 1460 op. Raap één zwerfie per dag, dat is ons motto.’
Toch is het kiloknallen wat ze bijna elke woensdagochtend in Krommenie doen. Met mede-initiatiefnemer Wieke Hart uit Wormerveer en een groep van zo’n zes tot tien enthousiaste Krommenieërs verzamelen Jeanine en Margriet wekelijks bij buurtcentrum De Pelikaan aan de Kervelstraat om zich vanaf daar gewapend met grijpstok en vuilniszak over verschillende delen van Krommenie te verspreiden en vuil te rapen. Ze schatten dat ze dankzij die acties goed zijn voor zo’n 250 kilo afval per jaar.
Gastvrouw Annie
Wieke is deze dag vanwege mantelzorgactiviteiten afwezig als we van Pelikaangastvrouw Annie een kop thee krijgen voordat we de straat op gaan. Terwijl buurtbewoonster en mederaapster Charlotte aanschuift, vertelt Jeanine hoe Wieke ze op het spoor van het rapen van zwerfafval bracht.
We dachten: dit is wat we bij onze kinderen achterlaten als we niets doen.
‘Wieke had gezien dat er aan de oevers van het Noordzeekanaal enorm veel plastic in het water dreef, en dat greep haar aan. Tachtig procent van het plastic dat in het water belandt, komt van het land. Ken je de filmpjes waarin dode vogels worden opengemaakt? Ze zijn gestorven van de honger, maar hebben een buik vol plastic.’
Bij wijze van cooling down had Wieke inmiddels de gewoonte om als ze ging hardlopen wat zwerfies, zoals de stukken afval onder afvalvrijwilligers worden genoemd, op te rapen. Haar vriendinnen Margriet en Jeanine beloofden een keer met haar te zullen meedoen. ‘Die eerste keer hadden we er meteen enorm veel plezier in,’ vertelt Margriet.
Vrolijk
De aanblik van een schone straat maakte vrolijk. ‘Toen we er vaker op uit gingen, bleek dat stukken waar we eerder waren geweest schoner bleven. Je moet namelijk wel heel stoer zijn om de eerste te zijn die op een schoon, groen grasveld iets neergooit. Ligt er eenmaal wat, dan is het voor een volgende al gemakkelijker er iets bij te gooien, omdat er toch al iets ligt.’
De drie vriendinnen verdiepten zich in de problematiek van de plastic soep, de grote concentraties plastic afval in oceanen, en besloten tot structurele actie over te gaan. ‘We dachten: dit is dus wat we bij onze kinderen achterlaten als we niets doen,’ legt Jeanine uit.
Praktischer
Ze bedachten de naam Zaanse Schonen, en namen zich voor elke week in een andere wijk in Zaanstad rommel van de straat te halen. Praktischer bleek het uiteindelijk om het telkens vanaf één punt te doen. Inmiddels zijn ze twee jaar verder en hebben ze De Pelikaan als uitvalsbasis. Daarnaast zijn er vrijwilligers in de Wormerveerse Schrijversbuurt die op wisselende momenten de grijper hanteren. Ook in Koog aan de Zaan en de wijk Westerwatering van Zaandam zijn Schonen actief.
‘In totaal zijn er zo’n 160 mensen in Zaanstad die zwerfafval rapen van wie wij het weten,’ vertelt Jeanine. ‘Verder zijn er nog aardig wat mensen die zich nergens bij aansluiten, ook niet bij een initiatief als de Zaanse Opruim Estafette, en die het niet kenbaar maken.’
Prikkelstruiken
Als we om tien uur met grijper en vuilniszak naar buiten gaan, heeft Margriet direct praktische aanwijzingen. ‘Veiligheid voor alles. Er zijn prikkelstruiken waartussen het van de blikjes wemelt. Laten liggen. In zo’n geval bellen we de gemeente die de boel komt opruimen.’
Ze voorspelt dat we vooral veel vuurwerkafval tegenkomen, en dat klopt gedeeltelijk. Naast de verregende rotjes en vuurpijlen is er ook veel ander seizoensgebonden afval. Papiertjes van keelpastilles, kerstversiering en met hondenpoep gevulde boterhamzakjes hangend in de takken van struiken.
‘Met oud en nieuw waren de hondenpoepbakken afgesloten,’ verklaart Margriet de merkwaardige stillevens. ‘Ik vraag me af waarom mensen niet de moeite nemen het thuis weg te gooien. Laat de poep desnoods op het veldje liggen, waar het uiteindelijk verteert.’
Anonieme plekken
Ze laat enkele anonieme plekken zien, onder meer om de hoek bij het Altra College waar een bosschage is veranderd in een ware vuilstort van blikjes. Margriet vermoedt dat die daar worden neergegooid door jongeren die op weg naar of van school hun afval kwijt willen. Vaak belt ze over dit soort ernstig vervuilde plekken de gemeente, zodat die in actie kan komen.
Verzuurd raken de Schonen niet. Jeanine: ‘Al hebben we natuurlijk momenten waarop we minder positief gestemd zijn. Soms blijft een plek weken netjes, en dan is er ineens een woensdag waarop het lijkt alsof iemand zijn vuilnisbak op de rotonde heeft leeggestort. Bij mij komt dan ook wel eens de gedachte op dat het niet helpt.’
Drie kwartier heb ik de buurt scannend waargenomen, gebrand op alles wat glimt, zoals blikjes en flesjes.
Los op de middenberm
Voordat we weer bij De Pelikaan zijn, ga ik met mijn grijper nog even los op de middenberm bij de rotonde Rosariumlaan-Heiligeweg. Mijn vuilniszak was al aardig gevuld en het wordt een uitdaging nog genoeg spierkracht te verzamelen hem te tillen. Maar ik kan het niet over mijn hart verkrijgen de tientallen lege blikjes en plastic flesjes tussen de begroeiing achter te laten.
‘Merk je hoe je anders naar de omgeving kijkt als je hiermee bezig bent?’ vraagt Margriet. En inderdaad. De afgelopen drie kwartier heb ik de buurt scannend waargenomen, gebrand op alles wat glimt, zoals blikjes en flesjes, en andere rommel. ‘We zijn net eksters,’ lacht Margriet.
Het is een gewoonte die zij en de anderen niet meer kwijtraken. ‘Wieke tijdens haar cooling down, ik als ik mijn hond uitlaat. Sinds ik dit doe, zie ik overal afval. En vaak pak ik het op. Als ik er toch al ben, is dat een kleine moeite.’
Bijna altijd positief
De reacties die ze tijdens hun tochten krijgen, zijn bijna altijd positief. ‘Ooit spuwde een vrouw haar gal, omdat ze vond dat wij als vrijwilligers de banen van anderen afnemen. Maar er ligt zoveel afval, daarmee pikken we echt niemands werk in. Laatst kwamen we in Westerkoog jongens tegen die het als taakstraf deden. We sloegen de handen ineen, ieder deed een stuk en met elkaar hebben we een aardig gebied kunnen schoonmaken.’
In haar eigen wijk Saendelft vroeg iemand Jeanine waarom ze in vredesnaam de rommel van anderen opruimt. ‘Zou je het zelf wel doen als koningin Maxima op bezoek kwam?’ stelde ze de buurtbewoner een wedervraag die hij bevestigend beantwoordde. ‘Ik vind dat idioot. Waarom zou je je straat wel voor de koningin opruimen en niet voor jezelf?’
Goede hoop
Margriet en Jeanine hebben goede hoop dat er een voorbeeld van ze uitgaat. Margriet merkt dat aan haar drie kinderen, alle drie in de puberleeftijd. ‘Ik heb mijn zoon wel eens een vriend horen vragen of hij zijn blikje, dat hij op de grond had gegooid, in de vuilnisbak wilde doen. “Anders moet mijn moeder het straks weer oprapen.” En ook zelf hebben haar kinderen inmiddels de gewoonte om af en toe iets van de grond te pakken.’
Om tot een zwerfafvalvrije wereld te komen is meer nodig dan zwerfies rapen, beamen ze. ‘Een gedragsverandering bij producenten, eventueel statiegeldheffing. En een gedragsverandering bij de vervuiler. Als ik een moeder vanachter de kinderwagen aan haar andere kind hoor vragen of het meisje haar peuk wil uittrappen, dan hebben we nog een lange weg te gaan.’
Top 3 meest bijzonder zwerfies gevonden door de Zaanse Schonen:
1. In de bosjes bij de flat de Grote Beer: een mini-drugslab in de bosjes bij een flat bestaande uit een boomstronk waarop de drugs werd versneden en daarbij een bureaustoel.
2. Geld, en wat dat betreft is het vaak raak. Van twintig cent tot een briefje van twintig euro. Wordt doorgaans gedoneerd aan De Pelikaan.
3. Een tent. Margriet: ‘Achteraf was het misschien beter die daar te laten. Als het tegenzit hebben we een dakloze zijn onderkomen afgenomen.’
Tips
Enthousiast geworden om zelf met een grijpstok aan de slag te gaan? Drie tips van de Zaanse Schonen!
1. Grijpers en ringen waar je vuilniszakken tussen klemt om ze op die manier open te houden, zijn gratis verkrijgbaar via de gemeente.
2. Als je het gevoel hebt dat je de enige gekkie bent die zwerfies raapt, troost je. Minstens 160 Zaanstedelingen rapen met je mee.
3. Met een opgeruimd karakter en gevoel voor humor hou je het leuk voor jezelf.
Wil je een keer meerapen met de Zaanse Schonen? Iedere woensdagochtend, met uitzondering van schoolvakanties, rapen ze vanaf 10.00 uur in Krommenie. Er wordt verzameld in buurtcentrum De Pelikaan aan de Kervelstraat 185a. Like de Zaanse Schonen op Facebook en je blijft op de hoogte. Op YouTube beantwoordt Jeanine Schaart de vraag of het niet dweilen met de kraan open is om zwerfies te rapen. We vroegen Margriet Hoorn wat de meest bijzondere zwerfie is die ze ooit hebben gevonden.