Door de verhalen achter de monumenten komt de rijke en boeiende geschiedenis van de Zaanstreek tot leven. Open Monumentendag – zaterdag 10 september 2022 – is de kans om achter de voordeur te kijken. En wellicht een nieuwe wereld te ontdekken.
Stichting Marketing Zaanstreek organiseert de Open Monumentendag in opdracht van de gemeente Zaanstad. Restaurants in monumentale panden hebben een speciaal aanbod. In het Wilhelminapark is een bierfestival waar de Zaanse brouwer De Hoop een gelegenheidsbier voor heeft gebrouwen. De twee schepen in Wormerveer leggen de loopplank uit. Je hoort de verhalen van de bemanningsleden en je mag zelfs een tochtje maken.
De Bullekerk, als centrum voor de cultuur, is de locatie voor de Uitmarkt. Hier gaat onder meer een spectaculair dansspektakel plaatsvinden. FluXus, die is gehuisvest in een ander bekend monumentaal pand, de Verkadefabriek, houdt open dag.
Op zaterdag 10 september is er op diverse locaties veel te zien. Het magazine met het programma wordt huis aan huis bezorgd. Voor het programma: Zie Zaans.nl
Hieronder volgt het verhaal van een heel bijzonder monument dat als enige alleen op zondag 11 september open is voor publiek.
Monethuis
Zangdocent Manon Heijne woont samen met musicus Frans de Ruiter vanaf 1996 in het Monethuis aan de Oostzijde 221 in Zaandam. ‘Op het St Michael College kwam de Franse impressionistische schilder Claude Monet al voorbij in projecten. Zo wist ik dat hij in 1871 in Zaandam 25 schilderijen heeft gemaakt, waaronder het Monethuis.’ Het wereldberoemde schilderij ‘Huizen aan de oever van de Zaan’ hangt nu in het Städel Museum in Frankfurt.
Het is ons gegund
Manon Heijne: ‘We wilden hier graag wonen. Het was een openbare inschrijving. Een van de vijf dochters van de familie Hartog, de vorige bewoners, leidde ons rond. We zitten allebei in de kunsten en zijn musici. Ik hou van schoonheid om me heen, dat is heel belangrijk. Het huis is ons vervolgens gegund door de familie Hartog. Je moet echt iets met het huis hebben, want het is een schip van bijleg. Omdat het door Monet is geschilderd, behoudt het wel zijn waarde.’ We hebben er heel veel aan moeten doen. Je blijft altijd aan het werk. Zo dient het ook vaak geschilderd te worden, omdat het blootstaat aan de elementen. We vangen hier aan de Zaan veel wind en regen. Sportief wonen!
Monument moet leefbaar zijn
Overal is wat over te vertellen. Zo zie je in de keuken met een getoogd plafond vier medaillons van de seizoenen. Volgens oud gebruik moesten deze gemaakt worden door een huisschilder en niet door een kunstenaar. Boven het fornuis hangt een afzuigkap in de vorm van orgelpijpen, een speelse verwijzing naar de huidige musicerende bewoners.
In een monument mag je eigenlijk geen veranderingen aanbrengen. Zo heeft het veel moeite gekost om boven een badkamer aan te leggen. Daarvoor was er beneden een piepkleine douche waar nauwelijks water uitkwam. Je moest je bij ruimtegebrek in de gang afdrogen.
‘Een monument is heel mooi, maar je moet ook aan allerlei eisen voldoen. Toen we het pand in 1996 kochten was er alleen in de Zaankamer een houtkachel. De deuren werden opengezet om de andere ruimtes een beetje te verwarmen. Nu hebben we negen gaskachels. Het is bijzonder dat de stenen muur al ruim vier eeuwen standhoudt. Het nadeel is wel dat het in de winter koud is en in de zomer heet. Een monument als dit is eigenlijk niet te isoleren, of je moet er veel binnenruimte voor opofferen.’
Even binnenkijken
‘Regelmatig bellen mensen aan met de vraag of het een museum is en of ze even binnen mogen kijken. Soms brengen ze een krantenknipsel, ansichtkaart of schilderijtje mee of een verhaal over de geschiedenis. Je voelt de belangstelling.
Zo hoorden we dat in het schuurtje vroeger een paardenrijstel stond. Het echtpaar Hartog ging vaak in Zaanse klederdracht een tochtje maken met een paard. De paardenkop op de schuur herinnert aan deze geschiedenis.
Een ander verhaal gaat dat Willem Boot, de kapitein van het schip dat Claude Monet naar Zaandam bracht, de schilder had geattendeerd op een heel mooi huis om te schilderen. Hij zou ons huis en het buurhuis – dat een gevel had in dezelfde stijl – snel en spontaan hebben geschilderd. Ook weten we van een buurtbewoner dat de kleinzoon van Monet een keer op bezoek is geweest. Hij wilde graag het mooie huis van binnen zien dat zijn opa had geschilderd.’
Gezichtsbedrog
Frans de Ruiter: ‘Als we meer tijd hebben, dan gaan we nog op zoek naar meer informatie in het Zaans Archief. Er zijn geen notarisaktes van de eerste periode. We denken dat de eerste bewoner Pieter Schoen was, die verffabrieken had.’ Het koopmanshuis is rond 1620 gebouwd. In de tweede helft van de 18e eeuw werden de houten gevels vervangen door steen. Het goedjaarsend oftewel de uitbouw met de woonkamer dateert ook uit die periode. De koopman had goede zaken gedaan en investeerde dat in uitbreiding van het pand dat daarvoor relatief klein was. Typerend is de T-vorm. ‘Aan de noord- en westzijde is een houten voorschot, een klokgevel met rijke versieringen in rococostijl. Van een docent kunstgeschiedenis hoorde ik dat hier sprake is van het trompe l’oeil effect oftewel gezichtsbedrog. De Zaan slingert, wanneer je nu van verre het pand ziet lijkt het alsof er twee versierde gevels naast elkaar staan.’
Articulatie
‘Typerend voor een koopmanshuis is dat elke kamer een eigen sfeer en kleur heeft. In het huis zie je veel rococo elementen terug. Het is heel kunstzinnig, er is goed nagedacht over het perspectief, ritme en rijm. Net als in de muziek zie je articulatie. Er is veel prachtig houtsnijwerk dat zich herhaalt. In de woonkamer zie je niet waar de deur zit wanneer deze dicht is, dat is heel kunstzinnig gedaan.’
Manon Heijne: ‘De gang is blauw, de kleur van rijkdom. Dit was de duurste pigmentsoort. Zo zag je direct dat hier rijke mensen woonden. De Zaankamer is in ossenbloedrood en in de woonkamer zie je het oude petroleum Zaans groen. We hebben oude behangrollen gevonden en een strook ingelijst. Er is ook veel goud verwerkt. In een latere fase is er een gipsen plafond met ornamenten toegevoegd. De rest is nog origineel.’
Aanvaring
‘Op 16 januari 2010 voer een schip vanwege een technische storing door de ijsschotsen tegen de treurwilg aan. Die heeft er voor gezorgd dat het schip niet letterlijk het huis binnen voer. Wel werd de gedeeltelijk in het water staande voorkamer geknakt. 37 bedrijven en organisaties waren betrokken bij de restauratie en anderhalf jaar later was de schade pas hersteld. Materialen zijn zoveel mogelijk hergebruikt. We vonden veel kleine tegels met molentjes, die zijn verwerkt door mijn moeder in een spiegel en bijzettafel. Onze dochter die toen dertien was heeft van deze traumatische gebeurtenis een indrukwekkend schilderij gemaakt dat in de keuken hangt. De schreeuw van Munch, het wereldberoemde schilderij dat we vlak daarvoor hadden gezien, is daar onder meer in verwerkt.’
Een onzichtbaar remmingswerk met een dijkje voorkomt dat het pand, waar in het verleden waar vaker schepen langs schampten in deze moeilijke bocht, niet nog een keer wordt geraakt.’
Lees ook het verhaal over het concert dat op zondag 11 september wordt gegeven bij het Monethuis.
