‘We willen op historische plekken waar ooit molens stonden weer een aantal molens terugbouwen.’ Vele jaren geleden deed Peter Ulle deze uitspraak. Al elf jaar zet hij zich met de Hemmesgroep vrijwillig in om deze ambitie te verwezenlijken op het leegstaande terrein De Hemmes in Zaandam. Na al die inspanningen is het nu eindelijk gelukt. Dankzij de Erfgoeddeal kan de eerste molen gerealiseerd worden. Het plan wordt breed gedragen door de Zaanse bevolking.
Als senior stedenbouwkundig ontwerper bij de gemeente Amsterdam richt Peter Ulle pleinen en plantsoenen in. Met zijn vrouw Bianca heeft hij het bedrijf Het Glazen Ambacht, gespecialiseerd in glas in loodramen. En als vrijwilliger zet hij zich al vele jaren in voor stichting De Hemmes en in het verleden voor de stichting Zaan en Dijk, de laatste bestaat inmiddels niet meer.
Vijf mensen van De Hemmesgroep zetten zich via de Stichting De Hemmesgroep om het schiereiland weer leven in te blazen. Lees eerst deel een wie de hoofdrolspelers zijn.
Wat is de achtergrond van De hemmesgroep
Stedenbouwkundig ontwerper Peter Ulle: ‘Mijn voorouders waren de vaste molenmakers voor de Hemmes. Wanneer ik hier vroeger kwam vissen, stapte ik over de overblijfselen van de geschiedenis heen. Drie eeuwen stonden er tien molens, voornamelijk oliemolens en een enkele pelmolen. In de volksmond werd het Moleneiland genoemd. Het gebied ligt al sinds de Tweede Wereldoorlog braak en af en toe is er voorbijgaande bedrijvigheid. Er zijn in de loop der tijd al veel plannen gemaakt voor dit gebied. Iedereen zag de potentie en de mooie plek, maar wellicht is het juist ons geluk dat die plannen nooit zijn gerealiseerd. Want anders had er nu een doorsnee vinexwijk kunnen staan.
Zaanstad moet meters maken qua woningbouw. Dat kan bijvoorbeeld bij het station, daar kun je de hoogte in. In de unieke gebieden, zoals de Hemmes, Haaldersbroek, Engewormer, de Waakzaamheid, Kalverpolder moet je geen meters maken. Hier moet je iets aanbieden dat tot de verbeelding spreekt en dat iets kan betekenen voor de Zaanstreek.
Als je hier wordt gedropt, dat weet je ‘Dit is de Zaanstreek.’
Omdat hier iets anders staat qua woningbouw dan elders in Nederland waar de afgelopen vijftig jaar overal hetzelfde wordt gebouwd. De unieke gebieden zou je mooi aan elkaar kunnen koppelen. Vanaf de Julianabrug zie je aan de ene kant de Zaanse Schans en aan de andere kant zie je dan het molenpanorama op De Hemmes.’
De Hem is de naam voor een buitendijks laagliggend stuk terrein waar molens met overstromingen onderwater stonden. Met afval is het terrein van De Hemmes opgehoogd. De verfbussen die zijn gebruikt voor het ophogen van de kades en het storten van ander puin zorgen voor de vervuiling.
Vertel eens over de historie van De Hemmesgroep
Jarenlang voerden Peter Ulle en de Hemmesgroep maandelijks overleg met de gemeente over de invulling van het terrein. De Hemmesgroep is een burgerinitiatief en heeft geen grond en geld. Er kwamen allerlei plannen op tafel, maar vanwege de bodemvervuiling, het feit dat het terrein van drie eigenaren is en de geluids- en stankoverlast van de omliggende bedrijven belandden plannen in de la. De Hemmesgroep bleef actief omdat ze bang waren dat als ze zouden stoppen er alsnog een Vinexlocatie zou komen.
‘In 2019 liep het plan voor een complete woonwijk met molens vast. De gemeenteraad maakte toen de keuze om wel te starten met één molen. Daarnaast zou het gebied een tijdelijke woonfunctie krijgen met tiny houses. Over tien jaar zouden dan hopelijk allerlei problemen zijn opgelost, zodat hier vaste woningen kunnen komen. Dankzij de Erfgoeddeal van 721.000 euro die 15 februari is toegekend, kunnen de plannen nu eindelijk worden uitgevoerd. We hebben er lang op moeten wachten. Maar wanneer de molen er straks staat, dan weet niemand meer dat het zo’n lang traject was. En de molen staat er natuurlijk voor de eeuwigheid’, lacht Peter Ulle.
‘Molen de Zaadzaaijer gaan we opbouwen op de oude fundamenten. Het terrein is van drie eigenaren. Het achterste deel van het schiereiland is van Kramer. De Zaadzaaier grenst aan hun terrein zodat van daaruit de gemeentegrond kan worden ingevuld met woningbouw en hopelijk op termijn drie molens. De toegang van het terrein en een flink stuk aan de linkerzijde is van Schol. Zij verhuren het aan bedrijven voor werkzaamheden aan bijvoorbeeld 30 meter lange stalen pijpen van fabrieken. Dit is de enige plek in de Zaanstreek waar ze dergelijke projecten kunnen uitvoeren. Omdat Schol eigenaar is van de toegang moeten zij natuurlijk wel enthousiast worden over de plannen, want het gaat immers om hun achtertuin. Dat geldt ook voor het familiebedrijf Kramer. Zij hebben een bedrijf op de punt van het schiereiland en horen al tachtig jaar over plannen die nooit doorgaan. Zij zijn er wel een voorstander van dat er nu een molen wordt gebouwd.’
Wat kunnen we straks gaan zien op De Hemmes?
Molenmaker Bart Nieuwenhuijs gaat De Zaadzaaijer cultuurhistorisch verantwoord bouwen op dezelfde fundering. Bart gaat hier als leermeester aan de slag met leerlingen.
Het moet geen duffe molen worden, maar een molen met reuring. De molenschuur willen we opdelen in units die we gaan verhuren aan ambachtelijke bedrijven, naar het voorbeeld van het Kreatief Pakhuis in Zaandijk. Maar het kan ook gaan dienen als opleidingsruimte voor het ROC afdeling houtrestauratie.
We kunnen hier ook vergaderruimte verhuren.
De energie die opgewekt wordt door de molen gaat naar de woonwijk. De niet gebruikte energie kan worden opgeslagen in accu’s in de houtloodsen op het terrein. Hier kun je ook parkeren en kunnen de elektrische auto’s worden opgeladen. De lokaal gewonnen energie wordt dus ook lokaal gebruikt.’
Molenaarserf
Jan de Vries is al jaren op zoek naar een plek voor tiny houses voor jongeren. De architecten Eva Stache, Paul Kramer en Bauke Lucas hebben hier namens de Hemmes Alliantie een duurzaam ontwerp voor gemaakt. Er worden 34 tiny huizen in een klimaatadaptieve en duurzame buurt. Het gaat om een tijdelijke invulling, na een jaar of tien zouden hier vaste woningen komen. De huisjes zouden dan naar een andere plek kunnen. Het stedenbouwkundig plan met de Zaanse padstructuur en slootjes wordt het uitgangspunt van de wijk.’
Wanneer start de bouw?
‘Ik hoor regelmatig dat mensen hier graag willen wonen, maar dat zal nog wel even duren. We gaan nu de vergunning aanvragen en het bouwterrein wordt gesaneerd en opgehoogd. Medio 2023 gaan we starten met de bouw van De Zaadzaaijer.’
Op de website van De Hemmesgroep vind je meer informatie.