Pieter Saenredam (Assendelft 1597 – 1665) was een bekende Nederlandse kunstschilder en tekenaar, die bekend werd door zijn stadsgezichten en tekeningen van interieurs van kerken. Het interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft (1649) behoort tot de collectie van het Rijksmuseum. In de catalogus wordt het omschreven als
olieverf op paneel, h 49,6cm × b 75cm Catalogus entry
Wat een licht en helderheid in deze kerk, waar toevallig net vanaf de kansel gepreekt wordt. Ruimtelijkheid creëert Saenredam door het centraal perspectief consequent toe te passen, waardoor alle lijnen hetzelfde verdwijnpunt hebben. Deze ruimte had voor de schilder een bijzondere betekenis: hij was in Assendelft geboren en de grafsteen van zijn vader, Jan Saenredam, is met inscriptie en al rechts vooraan te zien.
Kunstenaar Nicole van der Heijden: ‘Eind zomer 2013 zag ik een artikel in het Noord-Holland Dagblad over een tentoonstelling van Pieter Saenredam. De expositie was net afgelopen, maar er stonden twee foto’s bij die mij inspireerden om een werk te maken voor het hoofdstuk Assendelft. Hij was een meester van het lijnperspectief. Zijn manier van schilderen is prachtig, maar daar heb ik verder niet zoveel mee. Bij het artikel stond ook een tekening van een voorstudie, die mij veel meer aansprak. Op een linnen doek ben ik heel consciëntieus het perspectief in de architectonische ruimte gaan borduren. Dat was overigens nog niet zo makkelijk, want het is onhandig om met naald en draad op een opgespannen doek aan het werk te gaan. Met wittinten ben ik op het doek gaan schilderen. Het werk werd voor mijn gevoel veel te braaf. Bij mij spelen constructie, herhaling en gebruik van verschillende materialen vaak een belangrijke rol. Ik hou van sereen werk en zoek dan naar een vorm die zorgt voor het contrast. Ik maak veel voorstudies waarbij ik veel technieken en materialen door elkaar gebruik om te zien wat het beste werkt.
Aan de voorkant van het doek is het perspectief heel precies en met aandacht gemaakt. De gespiegelde achterkant bleek opeens veel interessanter. Daar ontstond een andere structuur die natuurlijk een relatie heeft met de voorkant, maar een volstrekt eigen wereld laat zien. Dit is het centrum waar lijnen bij elkaar komen. Het is mooi dat je heel geconcentreerd aan het werk bent aan de voorkant en tot de ontdekking komt dat het aan de achterkant eigenlijk gebeurt.
Doordat ik het schilderij van Pieter Saenredam nog niet in het echt heb gezien, kon mijn verbeelding goed werken. Op de foto bij het krantenartikel leken er een soort vlekken op het schilderij te zitten. Dat maakt het voor mij spannend en daarom wilde ik er ook iets mee doen. Als je goed kijkt dan zie je wel dat het op het schilderij personen zijn, maar dat past niet bij mijn werk. Deze vlekken heb ik uitgeprobeerd met verschillende materialen totdat ik een vorm vond die goed past. Met encaustiek* heb ik de onbewerkte linnen structuur in een andere sfeer gebracht. Deze aloude techniek gebruik ik vaker om het doek een warme sfeer te geven en het gevoel van conserveren op te wekken. Het contrast tussen de voor- en achterkant wordt daardoor versterkt. De doorlaatplekken van de verf aan de voormalige achterkant zijn expressiever geworden en worden meer onderdeel van het werk zelf.
Het leuke van dit vak is dat het niet prettig is als je niet weet waar je naar toe gaat. Het wordt des te leuker als je onverwachtse stappen maakt en een nieuw spoor vindt dat goed blijkt te werken. Die worsteling maakt het leuk. Ik moet soms wel lef hebben om dingen fout te durven doen, het avontuur aan te gaan.’
*Encaustiek is een schildertechniek – rond 1000 v. Chr. ontstaan – waarbij pigmenten vermengd worden met hete bijenwas, hars en nog een paar stoffen.
Deze publicatie met het werk van Nicole van der Heijden (fotografie Tim Knol) is gepubliceerd in het boek Zaanse Parels (2014).
