Ook de machines moesten er mooi uitzien bij Verkade

‘Goed om je weer te zien Klaas.’

Marieke Verweij, directeur Zaans Museum, informeert hartelijk hoe het met vrijwilliger Klaas gaat. Vanwege gezondheidsproblemen is hij als gastheer bij de Verkade Experience even uit de running. Aan de hartelijke reacties van de museummedewerkers te zien, wordt hij gemist.

Klaas Brasser: ‘Ze kijken hier echt naar je om. Dat voelt goed.’ De oud-werknemer van Verkade vertelt dat ook het bedrijf een sociale insteek had.

Klaas Brasser werkte ‘enige jaren’ bij Verkade. ‘Om wat meer precies te zijn zo’n 40 jaar. Bij Verkade was dat niet eens zo lang, want er waren werknemers die een halve eeuw volmaakte.’

Bij Verkade was hij technisch tekenaar van machines.

Techniek

Klaas Brasser was betrokken bij de voorbereiding van het Verkadepaviljoen, dat is ontworpen als uitbreiding van het Zaans Museum. De gebouwen zijn via een transparante loopbrug met elkaar verbonden waarbij je uitkijkt over de Kalverpolder. In het paviljoen is de fabriekscollectie van Verkade te zien. Klaas bouwde hiervoor een verpakmachine om zodat deze repen kon inpakken, dacht mee over de inrichting en maakte tekeningen van machines, voor zover die niet er niet waren. En sinds de opening in 2009 is hij daar een dag per week vrijwilliger.

‘Bij een museum is veel kennis aanwezig van de geschiedenis, maar kennis van techniek is er meestal minder. Ze denken dat ik alles weet van techniek, maar dat is natuurlijk niet zo’, lacht Klaas Brasser. ‘Van de geschiedenis van Verkade weet ik niet zoveel. Maar wel heb ik het verhaal uitgezocht over de waxinefabriek. Dat is een buitenbeentje en het is leuk om daar een verhaal bij te vertellen.’

Sociaal bedrijf

De oprichter Ericus Verkade stond voor eendrachtige samenwerking en een duurzaam bedrijf, dat goede producten maakt, maar ook oog heeft voor de samenleving.

‘De collectie van Verkade is een grote aanwinst voor het museum. Veel mensen komen speciaal voor de Verkade Experience. Het is een goede en grote fabrikant met veel werknemers en zeer bekend in Nederland. Kenmerkend voor Verkade is dat het net als andere Zaanse fabrikanten ook een heel sociaal bedrijf was. Wanneer mensen vroeger problemen hadden, dan kwam de directeur thuis om te informeren hoe het bedrijf kon helpen. Dan werd bijvoorbeeld personeelszaken of een maatschappelijk werkster ingeschakeld. Natuurlijk moesten werknemers productie draaien, het was geen filantropisch bedrijf, want dan hadden ze geen bestaansrecht. Maar de directie van Verkade was vroeger wel heel sociaal.

Ze hadden het motto “Als wij goed zijn voor de mensen, dan zijn ze dat ook voor ons.”

En dat was ook zo. Veel mensen werkten hier tot hun pensioen.

In het Verkadepaviljoen is veel te zien wat verwijst naar het sociale karakter. Maar het gaat vooral om de productielijnen waar ik in een volgend verhaal meer over vertel.’

Meisjes van Verkade

Rond 1900 nam Verkade vrouwen in dienst. Dat was in die tijd zeer ongebruikelijk, daarom werden ze de meisjes van Verkade genoemd. ‘Zij kwamen voornamelijk uit Amsterdam en liepen dan in grote groepen vanaf het station naar de fabriek. Hier was werk voor ze. Later kreeg de fabriek ook een kinderopvang, dit was de eerste in Nederland. Toen weer later de fabriek veel Turkse gastarbeiders kreeg, gingen ook Turkse vrouwen hier werken.

Er was vroeger een aparte ingang bij de fabriek voor vrouwen en voor mannen. Want als die met elkaar zouden mengen, dan wist je niet wat er zou gebeuren. In de fabriek zelf kwamen ze elkaar wel tegen.’

Kunstzinnig

De Verkades omringden zich graag met kunstenaars en selecteerden de beste tekenaars, schrijvers en architecten voor hun albums en gebouwen.

‘De Verkades dachten niet alleen strikt functioneel. Zo vonden ze vormgeving heel belangrijk. Wij moesten doelmatige machines ontwerpen die ook aantrekkelijk zijn om naar te kijken en prettig om mee te werken. Een werknemer brengt daar immers zoveel tijd bij door, dan moet het ook aangenaam ogen. De Verkades hadden interesse in kunst. Uit het tweede huwelijk van Enrico stammen twee zonen die geen belangstelling hadden in fabricage. Eduard Verkade werd een bekende toneelspeler en Jan Verkade werd kunstschilder.’

Verkadealbums

‘Begin 20^e eeuw volgden mensen weinig scholing. Na de lagere school gingen de meeste mensen werken. De Verkades wilden iets doen aan de scholing van mensen.’ Zo besloot de toenmalige directie om Verkadealbums uit te geven, met mooie educatieve plaatjes en teksten over de natuur. In die tijd waren de schoolboeken nog erg saai, en deze albums werden zeer populair.

‘Eerst kochten ze een album met plaatjes in Duitsland van sprookjes, maar dat vonden ze geen succes. Daar konden mensen niets van leren. Met de kunstzinnige tak van de familie werd bedacht dat ze zich op de natuur wilden richten. Daarvoor trokken ze auteurs en schilders aan.’

Het bedrijf heeft jarenlang albums uitgegeven waarvoor men, door Verkadeproducten te kopen, de plaatjes bij elkaar kon sparen. Van 1903 tot 1940 zijn er 30 verschillende albums uitgeven, en nog vijf na 1965. De zeer omvangrijke collectie gerestaureerde originelen van de Verkadeplaatjes is te zien in het Verkade Paviljoen. De plaatjes waren zo populair dat er een speciaal ruilkantoor voor was. Dubbele plaatjes konden daar worden omgeruild, en men hoefde daarvoor alleen portokosten te betalen. In de hoogtijdagen kwamen er wel twee tot drieduizend aanvragen per dag binnen. Toen werkten er wel zo’n 25 mensen op deze afdeling.

Overname

‘In de jaren tachtig was er een flinke crisis. Ook als kapitaalkrachtig bedrijf hou je het maar een paar jaar vol als je miljoenen per jaar verliest. In 1990 wordt Verkade onderdeel van het Engelse bedrijf United Biscuits. Tegenwoordig is het in handen van de Turkse Yildiz Holding. 

Wanneer je wordt overgenomen door een groot concern, dan kijken zij waar ze het beste de producten kunnen maken. Sindsdien is de chocoladefabriek bijvoorbeeld gesloten. Ook café noir is verplaatst naar een andere fabriek. De smaak, structuur en uiterlijk is sindsdien veranderd. Jammer, maar dat heeft waarschijnlijk met kosten te maken.

De overname heeft ook betekend dat het bedrijf nog altijd bestaat. De chocoladefabriek en de waxinefabriek zijn na de overname gesloten.

In Zaandam wordt nog altijd biscuit gemaakt.’

Serie Verkade Experience

Ook de machines moeten er goed uitzien bij Verkade

Koek, chocolade en waxine bij Verkade

Waxine, vreemde eend in de Verkadebijt