Veel Zaankanters hebben herinneringen aan het bedrijf dat vanaf 1895 in Zaandijk was gehuisvest. De nazaten van de grondlegger van dit bedrijf houden graag deze geschiedenis in ere. Met een groot archief dat inmiddels is ondergebracht bij het Gemeentearchief Zaanstad en vele verhalen die ze levend houden via een website, een boekje en filmmateriaal kunnen Zaankanters de historie herbeleven.
Het begon met Christian Pilkenroth. In 1770 loopt hij vanuit het Duitse Harzgebergte naar Zaandijk op zoek naar werk. Zo begint de achterflap van ‘De geschiedenis van een Zaanse ondernemersfamilie’, geschreven door Ed Pielkenrood (april 2005).
Arbeidsmigrant
De neven Ed en Hans Pielkenrood vertellen samen het verhaal over de Zaanse ondernemerstak: ‘Christian trok in die tijd met heel veel andere Duitsers naar Nederland. Hij kwam uit een boerenfamilie, waar de boerderij traditiegetrouw naar de oudste zoon gaat. Christian was het zesde en jongste kind. Omdat er in Duitsland weinig werk was, zocht Christian als arbeidsmigrant elders een toekomst. Deze landverhuizer vond werk bij papiermolen De Hobbezak, die later moest wijken voor de aanleg van de spoorlijn Amsterdam-Alkmaar.
In Nederland verbastert de naam tot Pielkenrood. De eerste vier generaties Pielkenroods in Zaandijk werkten op de molens als knecht, dat was zwaar werk. In het Molenmuseum hangt nog een foto van de maalploeg van De Ooievaar (uit circa 1862). Dat is bijzonder want in die tijd werden er vooral foto’s gemaakt van rijke mensen, niet van het werkvolk. We zijn erachter gekomen dat een van de mannen op de foto onze betovergrootvader is, de vader van de man bij wie het verhaal van ondernemend Pielkenrood start.’
Ondernemer Jacob, een man met visie
In 1895 stond de eerste ondernemer op. Jacob Pielkenrood (1862-1938) start met geld van zijn vrouw Marijtje Blijenburg een eigen bedrijf. Zijn vrouw had een legaat gekregen van mevrouw Vis. Met die 350 gulden kon Jacob voor zichzelf beginnen. De man met visie bouwde een bedrijf dat later aan vele Zaankanters werk verschafte.
‘Jacob Pielkenrood werkte als smid bij de Sociëteit der IJzersmederij aan de Nieuwe Vaart in Zaandijk. Door moleneigenaren was deze sociëteit opgericht zodat ze een eigen smederij hadden voor werk aan hun molens. Het werk voor de molens veranderde in de overgang van wind op stoom. Jacob werkte overdag bij de sociëteit, in de avonduren ging hij aan het werk voor eigen rekening. Als zelfstandig ondernemer startte Jacob in 1895 aan het Langepad in Zaandijk zijn eigen smederij. Om meer klanten te werven smeedde hij zijn eigen uithangbord. Dat hebben we nog.’
Uitvinder afsluitbare bussen
‘Hij assembleerde fornuizen. Daarnaast maakte hij ook bussen. In die tijd werd verf door de schilder nog in de ochtend gemaakt met pigment en olie. Omdat het iedere dag nieuw moest worden aangemaakt, zag het er iedere dag weer iets anders uit. Toen er een markt ontstond voor verf van meer constante kwaliteit, werd het vloeibaar geleverd in houten vaten. Dat bleek niet ideaal, deze lekten en de verf droogde uit. Jacob had contact met Jacob Vis, die aan de overkant van de Zaan een lak- en stopverffabriek had. Hij had grote behoefte aan luchtdichte afsluitbare bussen zodat de verf niet hard werd. Deze Jacob Vis stimuleerde onze overgrootvader om hier iets voor te ontwikkelen.
Wij ‘claimen’ dat Jacob Pielkenrood de uitvinder is van luchtdicht afsluitbare bussen.
Andere bedrijven hadden ook al snel belangstelling voor dit product. De bussenfabriek groeide als kool. Ook tijdens de recessie in de jaren dertig bleef het bedrijf groeien. De smederij bleef echter voor hem zijn corebusiness. Die hield hij ook aan.
Jacob Pielkenrood had in zijn tijd veel aanzien. “De vervolmaking van de fabricage leidde vanzelf tot uitbreiding van het afzetgebied, want het volkomen lichte plaatijzeren fust bleek ook zeer goed bruikbaar voor dunne verven en olie en van ijzeren emballage maken thans eveneens de fabrikanten van stroop, zeep, poetskatoen, dextrine, inkten, enz. gebruik. Ook ver buiten de Zaanstreek. En zoo groeide de ijzeren emballage-industrie van Pielkenrood tot de grootste op haar gebied.” Op 4 februari 1930 werd zijn bussenbedrijf genoemd in het Algemeen Dagblad. Dat vervulde hem met trots.
Hij was een van de eersten met wie in 1913 een cao-metaal werd afgesloten. Net zoals veel andere Zaanse ondernemers in die tijd was hij een sociaal ondernemer. Zo was hij ook van de eersten die regelde dat zijn personeel twee of drie vakantiedagen per jaar kreeg.
Eerst woonde Jacob met zijn vrouw en drie kinderen in een eenvoudige woning.
Het ging echter zo goed met de zaken dat Jacob en Marijtje in 1928 konden verhuizen naar het ‘villapark’ aan de Parklaan in Zaandijk.
Verhaal van uitbreiden
‘De smederij was gevestigd op het Langepad, daarna verhuisde het bedrijf naar Kerkstraat 65. Toen dit ook weer te klein werd, ging hij terug naar het Langepad. Daar breidde de metaalwarenfabriek uit. Alle huizen aan het pad verdwenen tot er een meterslange gevel ontstond met bedrijfsactiviteiten van de firma Pielkenrood. Op een landje achter de kerk van Zaandijk werden na de oorlog in de openlucht grote ketels gemaakt voor de petrochemische industrie. Dit bedrijf groeide later uit tot Pielkenrood Vinitex.
Jacob Pielkenrood had twee zonen en een dochter. Zijn oudste zoon Simon, onze opa, nam de smederij over, de corps business van het bedrijf. Anton zette de bussenfabriek voort.
De smederij werd een constructiewerkplaats, een winkel met haarden en kachels, en fietsen. Simon werd van school gehaald om in Amsterdam het vak te leren van fietsenmaker. In de winkel werden de eerste fietsen in de Zaanstreek verkocht. Als jong jochie gaf hij ook fietsles, waarbij hij met een leren riem mee rende. De fietsen werden gekocht op afbetaling, dat was een groot succes.’
Binnenkort deel twee over het Pielkenroodhofje.
Siem en Jaap Pielkenrood (directie Pielkenrood Vinitex)
Film (1955) Van Zaandijk tot Assendelft
Zondagmiddag 7 april 2024 om 14.10 uur presenteren het Gemeentearchief Zaanstad en Hans Pielkenrood de film ‘Van Zaanstad tot Assendelft’, gemaakt in 1955 door Siem Pielkenrood. Te zien bij Filmtheater De Fabriek
Siem Pielkenrood sr. exploiteerde onder de naam Firma Jb. Pielkenrood onder meer een smederij annex constructiewerkplaats aan de Kerkstraat hoek Lagedijk in Zaandijk. Jaap, zoon van Siem, is na de oorlog afgestudeerd aan de HTS en gaat vanaf 1948 de zaken van zijn vader anders en groter aanpakken. Op ‘t “Landje” Achter de Kerk in Zaandijk worden ketels en apparaten voor de chemische- en levensmiddelenindustrie gebouwd. Ook wordt gestart met de toepassing van kunststoffen onder de naam „Vinitex”. Omdat het bedrijf al snel „uit zijn jas groeit” wordt in 1955 aan de Industrieweg in Assendelft een modern fabriekspand gebouwd. Daarbij worden de spanten gebruikt van een te slopen rijstpakhuis aan de Oostzijde in Zaandam. Van de bouw wordt door Siem Pielkenrood jr., die zijn broer Jaap vanaf 1953 terzijde staat, een 8mm film gemaakt onder de titel: „Van Zaandijk naar Assendelft”. De film begint met de sloop van het rijstpakhuis en eindigt met de officiële opening van het nieuwe pand in januari 1956. Daartussen zijn we getuigen van onder meer het spectaculaire vervoer van de spanten; de verschillende bouwfasen; de omstandigheden waaronder het steeds uitdijende bedrijf in het hart van Zaandijk functioneerde en de ingebruikname van de nieuwbouw in december 1955. De arbeidsomstandigheden leveren soms ijzingwekkende filmbeelden op. De film bestaat uit vier delen met een totale duur van 94 minuten. Naast Siem Pielkenrood staat ook Remmet Ouwejan jr. achter de camera. Geluid (muziek): P. Lap en Remmet Ouwejan. Tekst en montage: Remmet Ouwejan.
De film zal worden ingeleid door Frans Hoving en Hans Pielkenrood.