Tot de Franse tijd was Westzaan belangrijker dan bijvoorbeeld West-Zaandam, Zaandijk en Wormerveer. Het was het hoofddorp van de Banne Westzaan, die de hele Westelijke Zaanoever besloeg. Er werd veel handel gedreven en er was veeteelt. De beter gesitueerden woonden in de Kerkbuurt, in mooi versierde koopmanshuizen. Grote blikvanger in dit beschermde dorpsgezicht is het in 1781-83 gebouwde Reght Huys, waar de rechtspraak plaatsvond. Het gebouw is een directe voorloper van de 19e-eeuwse gerechtsbouw en een van de weinige gebouwen in Nederland in de stijl van Lodewijk XVIe.
Dit verhaal (met fotografie van Elroy Blom) werd in oktober 2012 gepubliceerd in het boek Kijk Zaans. Vanwege 50 jaar Zaanstad blikken we met verhalen uit de oude doos terug.
‘Voor lessen in kunstgeschiedenis zoek je naar de juiste ambiance. Daarom geeft Imprimatura, bureau voor kunsthistorische activiteiten, met veel plezier les in de prachtige rechtzaal van ’t Reght Huys in Westzaan.’ Oene Moedt en Annelène van der Valk genieten van dit historische monument. ‘De Reghtzaal is nog helemaal authentiek. Daardoor kunnen we tijdens de les bijvoorbeeld elementen in het versierde houtsnijwerk gebruiken om een bepaalde stijl te verduidelijken. Het is fantastisch om hier lessen in kunstgeschiedenis te geven.
In ’t Reght Huys zetelden de Schout en de Schepenen, die civielrecht spraken. Geen strafrecht. Dat kun je mooi zien in de Reghtzaal als die open is tijdens de Monumentenzaterdag. Vrouwe Justitia draagt hier geen blinddoek, omdat ze naar de beklaagden in het strafbankje wilde kijken tijdens het oplossen van het probleem. Het houtsnijwerk in de deuren verbeeldt onder meer vrijheid, rechtvaardigheid, waarheid en godsdienst. De slang in de spiegel leert je dat je eerst naar jezelf moet kijken voordat je een ander de schuld geeft.
De klassieke symmetrie in het gebouw vind je overal terug. Als links een deur is, dan is er ook een aan de rechterkant. Aan de zijkant was de ingang van de ijkkamer. Die lag naast een wegsloot. Schepen die langs wilden varen, moesten hier hun goederen laten wegen en dan werd aan de hand van het gewicht bepaald hoeveel belasting ze moesten betalen. Aan de andere kant van het gebouw was de schrijfkamer. Als hun ouders waren gestorven konden wezen hier de boedel laten beschrijven. Daarna werd bepaald wie wat kreeg.
Boven de toegangsdeur van ’t Reght Huys staat in het Latijn: ‘sVVm CVlqVe Dare hIc opVs atqVe Labor’, wat gaat over het recht en streven ieder het zijne te geven. De hoofdletters uit de spreuk vormen het jaartal 1782. Het timpaan herinnert aan de scheepvaart door de schatkist en Neptunus met de drietand.
Het is belangrijk om een historisch gebouw te blijven gebruiken, anders gaat het versloffen. Het moet blijven leven.’
Onderstaande reportage werd in 2012 gepubliceerd in het boek Kijk Zaans.
Meer weten over de huidige activiteiten in ’t Regthuys bezoek dan de website.
