De naam waxine is heel bekend. Wellicht minder bekend is dat het een merknaam is van Verkade.
Klaas Brasser is vrijwilliger bij de Verkade Experience. ‘Omdat waxine een vreemde eend is bij Verkade heb ik het verhaal uitgezocht. Zodat ik bezoekers daar meer over kan vertellen.’
Oliefabriekje
‘Het verhaal begint bij Ericus Verkade (1835-1907). Hij is in Vlaardingen geboren als zoon van een notaris. Na het vroege overlijden van zijn vader verhuisde hij met zijn moeder naar de Zaanstreek, waar ze vandaan kwam. Hij ging vervolgens naar kostschool. Uit de erfenis kocht hij een oliefabriekje in de Zaanstreek. Daar ging hij op 17-jarige leeftijd naar toe om het vak te leren. Hij had het geluk dat de werknemers hem lesgaven in het maken van olie, want daar had hij geen verstand van. Er werd voornamelijk verlichtingsolie gemaakt, geen consumptieolie. In 1875 ging het fabriekje in vlammen op. Daar kon je op wachten als je in een oliefabriek met een open vlam werkt zoals dat toen nog gebruikelijk was met verlichting.’
Brood, beschuit en ontbijtkoek
‘Ericus was een heel slimme man. Vanwege de opkomst van petroleum en gaslicht wist hij dat het niet slim was opnieuw een oliefabriek te bouwen. Hij handelde met zijn zwager al in oliehoudende granen en daar gingen ze mee door. De handel ging goed. Inmiddels was hij getrouwd en had vijf kinderen.
Zijn tweede oudste zonen wilden ook iets maken. In die tijd werd het brood vanuit Amsterdam naar de Zaanstreek gebracht. Dat was omslachtig omdat het over het IJ moest worden vervoerd. Brood wordt altijd gegeten, daar kon je je geen buil aan vallen. Daarom startte Ericus Gerhardus Verkade op 2 mei 1886 een broodfabriek op de Westzijde aan de Zaan. Hij was de vijftig toen al gepasseerd. De stoom, brood en beschuitfabriek kreeg de naam De Ruyter. Die was ‘geleend’ van de eerste meelmolen van West Zaandam die op de plek stond van de eerste Verkadefabriek.’
Ericus stuurde zijn zonen naar Engeland, waar ze het vak van biscuit maken leerden, en managementvaardigheden opdeden. Vooral zoon Ericus Jr bleek een grote bron van creativiteit. Mede door deze creativiteit werd het bedrijf daarna zeer succesvol.
Waxine
‘Een dochter van Ericus was getrouwd met Morris Broad Fowler, een Engelsman die paraffine nachtlichtjes maakte. Dat fabriekje liep niet. Toen de jongste zoon van Ericus daarover hoorde, besprak hij dat met zijn vader. Die vond het wel een interessant idee. Zeker omdat hij nog altijd affiniteit had met een dergelijk product die hem herinnerde aan zijn eerste fabriek.
Op de zolder van hun grachtenhuis in Amsterdam startten ze in 1898 met waxine thee- en nachtlichtjes.
In die tijd was het niet gebruikelijk om reclame te maken. Het was een ongeschreven wet dat een goed product zichzelf verkocht. Maar hoe je dat met een nieuw product? De zaken liepen niet goed. Tot ze een order kregen van tienduizenden lichtjes voor het kroningsfeest van een Engelse koning, waarmee de straten werden verlicht. Die grote order van de Engelse regering is waarschijnlijk ook in de kranten terechtgekomen. Als de Engelse regering zo’n order plaatst dan moet het wel goed zijn. Sindsdien nam de vraag toe en werd de zolder te klein voor een grote productie. Omdat ze in Zaandam al een broodfabriek hadden, kochten ze aan de overkant van de Westzijde aan de vaart een stuk land om daar vanaf 1902 in een fabriek waxinelichtjes te maken. Hier werd ook een stuk aan toegevoegd met het laboratorium.’
Dit is het verhaal waarom Verkade dus ook waxinelichtjes maakt. En dat het van merknaam een soortnaam is geworden. Na de overname door United Biscuits sluit in 1991 de waxinefabriek. Bolsius neemt de productie over.
Wil je weten hoe het verder met de fabriek ging? Lees dan ook het vervolg hoe de Verkades hun fabrieken verder ontwikkelden.
Serie Verkade Experience
Ook de machines moeten er goed uitzien bij Verkade
Koek, chocolade en waxine bij Verkade
Waxine, vreemde eend in de Verkadebijt