Zaans Groen (1): ‘Het was een soort van verzet’

Klaas en Mart Woudt en andere jongeren maakten in de hongerwinter van 1944-1945 het clandestiene literair-culturele tijdschrift Zaans Groen. Er verschenen vier edities totdat de bevrijding er een eind aan maakte.

Annemieke Woudt, de dochter van Klaas, schreef een toelichting over haar familie en het maakproces in het boek Zaans Groen 1944-1945, mooie dingen in een lelijke tijd, dat 4 april verschijnt bij Stichting Uitgeverij Noord-Holland. In het boek zijn ook de vier tijdschriften opgenomen. ‘Zo kan ik ze goed bekijken, want als ik erin bladerde dan verpulverde het papier.’

Waar gaat Zaans Groen over?

‘Het tijdschrift was een soort van verzet, de makers zochten naar waarden die verloren dreigden te gaan. Ze vonden een vorm waar ze vreugde uit haalden. Als je iets gaat maken, creatief bezig bent, dan word je daar blij van. Dat heb je nodig, anders word je wanhopig of gek. Daar schiet niemand wat mee op. Dat geldt ook voor de huidige tijd waarin mensen een uitlaatklep vinden door iets te maken.’

Zaans Groen 1944-1945 vertelt over jongeren die in oorlogstijd in het geheim een tijdschrift maakten over mooie dingen in een lelijke tijd. Het vertelt ook het verhaal van de familie Woudt en hun drukkerij, waar het tijdschrift werd gemaakt. De zevende oudste drukkerij van Nederland, drukkerij Heijnis & Schipper, heeft 75 jaar later het boek voorzien van een boekenlegger, gebaseerd op een pagina uit het bevrijdingnummer en gedrukt met de techniek van toen.

 

Bronnen voor het boek

Klaas Woudt (1923-2012) was publicist, uitgever en boekdrukker. Hij heeft meegewerkt aan bekende uitgaven over de Zaanstreek. Annemieke, haar moeder Mieke, zus Martine en broer Jan Pieter hebben hem vaak verzocht om zijn herinneringen op te schrijven. ‘Dat heeft hij heel associatief gedaan, tot 2001. Het inspireerde hem uiteindelijk tot het schrijven van zijn laatste boek, over de geschiedenis van het (familie)bedrijf. De handgeschreven herinneringen en verschillende interviews over Zaans Groen vormen de bronnen waarmee Annemieke bijna dertig pagina’s in het boek Zaans Groen 1944-1945 heeft gevuld.

‘Ik heb veel gelezen, en heb zo mijn vader in zijn jonge jaren beter leren kennen. Zelf wuifde hij de waarde van Zaans Groen vaak weg met de woorden dat ze jong waren en maar wat deden. Het was zeker wel wat. Maanden hebben ze zich volledig ingezet en dag en nacht onder moeilijke omstandigheden aan het tijdschrift gewerkt. Daar spreekt een enorm doorzettingsvermogen en bevlogenheid uit. Dat vind ik bijzonder en inspirerend. Zeker ook in deze tijd. Veel mensen die aan het tijdschrift werkten, waren ondergedoken.

Het was gevaarlijk om naar buiten te gaan. In zekere zin zoals nu voor ons.’

Een korte familiegeschiedenis bij drukkerij Heijnis & Schipper

‘Jan Heijnis Teuniszoon nam in 1821 een boekhandel over en anderhalf jaar later breidde hij deze uit met zet- en drukwerk. Na zijn overlijden zetten twee ongetrouwde dochters de boekhandel voort. De opa van mijn vader, eveneens Klaas Woudt genaamd, was op zijn 11e van school gegaan. Hij werkte bij molen het Vette Schaap, maar dat beviel hem niet vanwege het lawaai. De drukkerij leek hem wel wat. Na jaren werd hij meesterknecht. Hij kreeg de leiding over de drukkerij annex uitgeverij en nam de zaak tenslotte over. De drukkerij is altijd de naam Heijnis blijven dragen, daar is een keer de naam Schipper tussen geslopen.’ Drie generaties Woudt hebben de drukkerij geleid. Sinds 1996 is het bedrijf van Maurice en Marjolein Lensink, die zich net als hun voorgangers graag inzetten voor Zaanse publicaties.

‘In de familie Woudt kwamen meerdere schrijvers voor. Zo maakte mijn overgrootvader Klaas Woudt teksten voor het toneel. In de tijd dat er nog geen tv was, vonden deze sketches gretig aftrek. In de drukkerij werden er boekjes van gemaakt – zo ging naast de boekwinkel en drukkerij een toneeluitgeverij deel uitmaken van Heijnis. Andere toneelschrijvers brachten hier ook hun werk. Tot de intrede van de tv heeft de drukkerij hier goed op gedraaid. Dat was ook de reden waarom mijn vader aanvankelijk zo’n hekel had aan tv, want dat veranderde toen die kwam. Veel toneelclubjes in dorpen hielden op met bestaan, de mensen bleven thuis en de toneelmarkt zakte in. De boekwinkel hield in 1967 op te bestaan.’

Wat was de aanleiding voor het boek Zaans Groen?

Anita Gundlach organiseerde in het Zaantheater literaire salons ‘Mens durf te lezen’. Op zoek naar een Zaans thema gecombineerd met de Februaristaking kwam ze uit bij Zaans Groen. In februari 2017 waren Annemieke en haar zus Martine te gast en werden ze door Hans Kuyper geïnterviewd.

Anita vond het materiaal zo interessant dat ze er in februari 2019 een volledige aflevering aan heeft gewijd. Daarbij waren de dochters van Mart, Floor en Marjan van Zutphen, ook aanwezig. Ze werden geïnterviewd en leverden bijdragen in de vorm van liedjes, het voordragen van een gedicht en het houden van een korte lezing.

Anita wilde samen met Annemieke een boek maken over Zaans Groen. Anita zou de research doen en  korte stukjes schrijven van de ongeveer 40 medewerkers. Toen Anita ziek werd, hebben Hans Kuyper en Erik Schaap haar taken overgenomen. Van acht mensen hebben we geen informatie kunnen vinden.’

Lees nu ook deel 2 over het ontstaan en de waarde van Zaans Groen.