Volgens architect en visionair Thomas Rau levert het veel op om iedere ochtend na het wakker worden tien minuten op de rand van je bed na te denken. Woensdag 27 september was hij te gast bij Proeverij Koekfabriek in Zaandam in het kader van Zaans Rauw om het publiek een ongemakkelijke boodschap mee te geven over duurzaamheid: ‘Elke verandering is oncomfortabel. Het gaat niet meevallen en het wordt super pijnlijk. We zijn rentmeesters van de aarde en daar moeten we ons naar gedragen.’
Het statement van Thomas Rau: ‘Wanneer urgente dingen actueel worden, dan ben je te laat en wordt het peperduur om op te lossen. 
Het klimaatakkoord van Parijs is een ramp. Stel je vrouw is niet meer zo tevreden over de relatie en je stelt een oplossing voor. Over twintig jaar stop je met roken, over dertig jaar laat je de drank staan en over veertig jaar ben je voor 50% trouw. Dan weet je zeker dat je je vrouw kwijt bent.’
Rau hield het publiek voor dat afspraken en dromen alleen werken als je er een tijd aan verbindt. Daarom lukte het Kennedy wel om zeven jaar na zijn uitspraak de reis naar de maan te verwezenlijken en is de droom van Martin Luther King nog steeds niet in vervulling gegaan.’
2 % minder uitstoot is de afspraak van het klimaatakkoord. ‘We moeten afspreken wat nodig is, niet wat mogelijk is. We moeten direct stappen maken, want dit gaat over onze wereld. We moeten onze mindset veranderen en de techniek inzetten, dan verandert het klimaat vanzelf mee.’
Met een foto van een gloeilamp die meer dan honderd jaar geleden werd gemaakt, toont hij aan dat er vroeger producten werden gemaakt voor de eeuwigheid. Dat was een ramp voor de fabrikant die de levensduur daarom beperkte tot duizend uur. Rau betoogde dat fabrikanten tegenwoordig nieuwe producten maken die nog net niet stuk zijn. Take, make and waste.
‘Je spreekt over innovatie wanneer je een auto of vliegtuig ontwikkelt maar niet als je een nieuwe iphone introduceert die vijf ipv vier appjes kan verwerken binnen een bepaalde tijd. En die mensen dan graag willen kopen terwijl hun oude telefoons nog functioneren en in de la liggen.‘
Alles is tijdelijk. Niemand is permanent op aarde.
‘Voor 1968 was niemand bezig met duurzaamheid. Tot we bij de eerste maanreis een foto zagen van de aarde en bewust werden van het feit dat de aarde niet van ons is, maar dat wij rentmeester zijn.’ Rau gaf voorbeelden dat je in een ruimteshuttle bepaalde dingen niet hebt en ze dan ook niet mist. Wat je wel hebt, moet je koesteren.
‘We hebben energie zat. De zon schijnt zeker nog 3,5 miljard jaar. De energie is gratis.’
Het tekort aan grondstoffen is het probleem. Daarvoor moeten we pijnlijke en oncomfortabele oplossingen nemen.
Rau liet zien dat grote bedrijven zoals Uber en Airbnb geen enkele verantwoordelijkheid dragen voor de producten en onder het mom van delen er zelf het meeste aan verdienen. Maximale macht en geen enkele verantwoordelijkheid. Hij gelooft ook niet in recyclen, omdat dergelijke bedrijven uit zijn op winstmaximalisatie en zo in de Quote 500 terecht komen.
‘Wat is eigendom? Ligt de verantwoordelijkheid voor het materiaal bij de producent?
Met een materialenpaspoort zou je alles een identiteit mee kunnen geven, zodat het na gebruik terug kan naar de fabrikant en elders ingezet. De fabrikant zal daardoor gebruik maken van uitstekende materialen die hij opnieuw kan inzetten. Zo ontstaat er rond de fabrikant een nieuwe wereld van bedrijven die de spullen gaan repareren en hergebruiken, in plaats van het goedkoop te produceren in lage lonen landen. Binnenkort wordt het madaster geïntroduceerd van gebouwen zodat je kunt zien welke bouwmaterialen er zijn verwerkt en op termijn weer kunnen worden hergebruikt. Rau gaf een voorbeeld dat een staalbouwer zal proberen zoveel mogelijk staal in het gebouw te krijgen, terwijl de vraag zou moeten zijn hoeveel je minimaal nodig hebt voor een degelijke constructie. Een bouwer van een achtbaan die regelmatig opnieuw moest worden opgebouwd had daarvoor een oplossing. Met een platgeslagen achtbaan wist Rau een dak te maken van een gebouw waarvoor 35 % minder staal werd gebruikt als voorzien.
We moeten voordenken over permanente consequenties in plaats van nadenken.
‘We moeten niet voortborduren op oude fouten en deze verbeteren. We moeten opnieuw starten en ons bij alles afvragen: Is dit een goed idee en dit verder optimaliseren. Als we iets voor elkaar willen krijgen, dan willen we het. Daar ligt de sleutel tot de verandering. Zo behoud je sturing, anders moet je onvrijwillig veranderen.
Om het systeem te veranderen, moet je topsport bedrijven.
Op de vraag of Thomas Rau ons opriep tot burgerlijke ongehoorzaamheid om het systeem te veranderen, bevestigde hij om met een wildcard buiten het systeem om te bouwen.
Aan het werk in Zaanstad
Daarna moest het publiek zelf aan het werk met de boodschap van Thomas Rau. Er volgden twee rondes met vier workshops die werden begeleid door Zaanse initiatieven die zich inzetten voor een nieuwe wereld. De schrijver van dit artikel kon helaas slechts twee bijwonen.
De leerlingen van het St. Michael College gaven workshops waarin ze bewezen dat de jeugd de boodschap heeft begrepen. Zo lieten ze het publiek meedenken over gelijkstroom, waardoor er op termijn 100% effectieve energie overblijft, een biovergister voor heel Zaanstad en Internet for things waarbij de gebruiker ontdekt dat hij beter zijn wasmachine een uur later kan aanzetten vanwege overcapaciteit in de buurt.
Dick Dekker, voorzitter van het bedrijventerrein, de wijkmanager David Kooi en stagiaires van diverse opleidingen scheppen in ’t Lokaal een nieuwe wereld op het Bedrijventerrein Molletjesveer Noorderveld, waarbij hij een minimaatschappij in beeld brengt waar mensen niet alleen samen werken maar ook voor elkaar en de buurt zorgen en beleid voeren om op de lange termijn gezonde werkgelegenheid te bieden.